Focus : Tonnage huishoudelijk en gelijkgesteld afval

Indicator - Actualisering : juni 2022

In 2020 verzamelde het Agentschap Net Brussel zo’n 458.076 ton huishoudelijk en gelijkgesteld afval. Hiervan werd geschat dat bijna een derde niet door de Brusselse gezinnen werd geproduceerd, maar aan professionals kan worden toegeschreven. Bovendien vullen andere inzamelaars het werk van de openbare operator aan, zoals de containerparken, de wijkcomposten, de sociale economie, private operatoren en de verantwoordelijken voor de verplichte terugname. 
De gemiddelde Brusselaar genereerde in 2020 zo’n 282 kg huishoudelijk afval, een hoeveelheid die relatief stabiel is gebleven over de laatste jaren. Dat wil zeggen dat er nog werk aan de winkel is als we de doelstellingen omtrent de vermindering van afvalproductie willen halen. 

Wat is huishoudelijk en gelijkgesteld afval?

Het huishoudelijk afval is het afval dat voortkomt van de normale huishoudelijke activiteiten. Het afval van dezelfde aard en samenstelling als het huishoudelijk afval, maar dat wordt opgehaald bij professionals (kantoren, scholen, besturen, kleine handelszaken, gemeenschappen, horecazaken, enz.), wordt gelijkgesteld afval genoemd. 
Daarnaast wordt een onderscheid gemaakt tussen restafval, m.a.w. het afval waarvoor geen selectieve sortering voorzien is en de gesorteerde afvalstromen, zoals papier en karton, PMD, tuinafval, voedingsafval, glas, groot huisvuil en chemisch afval (zie indicator “Afval voorbereid voor hergebruik en recyclage”). 

De Brusselse Ordonnantie van 14 juli 2012, overeenkomstig met de recente wijziging van Europese richtlijn betreffende afvalstoffen, beschrijft het stedelijk afval als de overkoepelde term die zowel het huishoudelijk en gelijkgestelde afval bevat, als het afval van markten, openbare vuilnisbakken, afval dat op de openbare weg werd achtergelaten en afval dat voortkomt uit het schoonvegen en reinigen van de straten. Hieronder horen niet het afval van productie, landbouw, bosbouw, visserij, septische tanks en het riolerings- en zuiveringsstelsel, afgedankte voertuigen of bouw- en sloopafval. In 2022 zal voor het eerst het stedelijk afval worden gerapporteerd aan Europa volgens deze nieuwe definitie, over het jaar 2020. Voordien werd alleen het huishoudelijk afval gerapporteerd.

Wat zijn de doelstellingen omtrent het stedelijk afval in Brussel?

Teneinde de lidstaten te oriënteren naar een grotere efficiëntie in het gebruik van grondstoffen, water en energie, legt de Europese kaderrichtlijn betreffende afvalstoffen (2008/98/EG, gewijzigd door 2018/851) een hiërarchie op voor de manieren waarop afval beheerd wordt, die werd opgenomen in de Brusselse ordonnantie betreffende afvalstoffen van 14 juni 2012, en bestaat uit 5 niveaus::

1.  Preventie: voorkomen van het ontstaan van afval
2.  (Voorbereiding voor) hergebruik: voor dezelfde of voor een andere functie
3.  Recyclage 
4.  Nuttige toepassing: In de praktijk komt dit vaak neer op energieterugwinning
5.  Eliminatie: verbranden zonder energieterugwinning of storten (niet meer van toepassing in het Brussels Gewest) 

De algemene doelstellingen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, betreffende de productie van stedelijk afval, die zijn vastgelegd in het Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan (HABP) bestaan erin om tot een vermindering te komen (ten opzichte van 2018) van de productie van:

• Huishoudelijk afval per inwoner, met: 
  • 5% in 2023
  • 20% in 2030
• Niet-huishoudelijk afval per werknemer, met: 
  • 5% in 2023
  • 20% in 2030

In mei 2021 vond een tussentijdse evaluatie plaats van het vijfde Hulpbronnen- en afvalbeheerplan, waarbij onder andere de concrete resultaten halverwege de looptijd van het plan werden geanalyseerd.

Inzameling van het huishoudelijk en gelijkgesteld afval 

In het Brussels Gewest zijn verschillende actoren verantwoordelijk voor de inzameling van het huishoudelijk afval:

• De publieke operator Net Brussel (Gewestelijk Agentschap voor Netheid of GAN) is verantwoordelijk voor de organisatie van de inzameling van huishoudelijk afval, wat hij doet door ophaalrondes aan huis, de gewestelijke containerparken, de glasbollen of de inzamelpunten voor chemisch afval; 
• de gemeenten (via de gemeentelijke containerparken);
• de ondernemingen van de sociale economie (voor afgedankte elektrische en elektronische apparatuur, groot huisvuil, textiel, ...);
• de systemen voor verplichte terugname (Recupel, Bebat, Valorfrit, RecyTyre…) in het kader van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV); 
• de wijkcomposten. 

Voor professionals is een inzamelingscontract verplicht. Dit kan worden afgesloten met een private geregistreerde of erkende afvalinzamelaar (privé of publiek). De coördinaten van de inzamelaar moet daarbij duidelijk vermeld staan op de zakken of containers die ze gebruiken. De inzamelaars rapporteren sinds 2018 de opgehaalde hoeveelheden afvalstoffen via het webplatform BRUDAWEB.

Het tonnage aan gelijkgesteld afval in het Brussels Gewest is echter niet nauwkeurig gekend om wille van:

• IHM’s (inzamelaars, handelaars of makelaars) die hun rapportageverplichting niet of laattijdig nakomen.
• Professionals die niet voldoen aan hun verplichting tot het hebben van een inzamelingscontract, en hun gelijkgesteld afval als huishoudelijk afval laten ophalen door Net Brussel om zich goedkoop van hun afval te ontdoen. Het huishoudelijk afval dat deur-aan-deur wordt ingezameld bevat daarom een aandeel aan gelijkgesteld afval. Om de aandelen van het huishoudelijk en het gelijkgesteld afval in het aan huis opgehaalde afval te ramen, voert Net Brussel daarom jaarlijks een steekproef uit (zie volgende paragraaf ‘Op welke gegevens zijn de resultaten gebaseerd?’).
• Een deel van het afval dat wordt geproduceerd in Brussel wordt naar buiten het gewest vervoerd. Dit is bijvoorbeeld het geval bij bedrijven die vestigingen hebben zowel binnen als buiten het Brussels gewest en die instaan voor hun eigen afvalvervoer.

Huishoudelijk en gelijkgesteld afval opgehaald door Net Brussel

De hoeveelheidhuishoudelijk en gelijkgesteld afval ingezameld door Net Brussel via de huis-aan-huis ophalingen, de gewestelijke containerparken en de specifieke inzamelpunten zoals de glasbollen en de proxy-chimik bedroeg 458.076 ton in 2020. Hiervan werd geschat dat het aandeel aan huishoudelijk afval 74% of 337.534 ton bedraagt. Bijna een derde (120.541 ton) kan dus niet aan de gezinnen, maar wel aan professionals worden toegeschreven.

Op welke gegevens zijn de resultaten gebaseerd? 

De totale hoeveelheid afval ingezameld door Net Brussel vertoont sinds 2014 kleine variaties maar geen significante stijging of daling (maximaal 2% over de laatste 7 jaar). We zien dat een toename van het aandeel gelijkgesteld afval vaak gecompenseerd wordt door een vermindering van het huishoudelijk afval, en vice versa. Deze fluctuaties zijn waarschijnlijk te wijten aan schommelingen in de steekproef en dienen dus met enige nuance geïnterpreteerd te worden. In werkelijkheid zijn de aandelen van het gelijkgesteld en het huishoudelijk afval vermoedelijk stabieler over de jaren. 

Het huishoudelijk en gelijkgestelde afval ingezameld door Net Brussel vertegenwoordigt jaarlijks ongeveer een vierde van alle afval dat in Brussel wordt geproduceerd, als we weten dat dat volgens de meest recente studie 1.760.000 ton bedroeg. 

Evolutie van het afval ingezameld door Net Brussel: totale en geraamde hoeveelheden aan huishoudelijk en gelijkgesteld afval

Bron: Net Brussel

Leefmilieu Brussel beschikt niet over de totale hoeveelheid afval dat werd ingezameld bij professionals in 2015. Daarom kan de hoeveelheid gelijkgesteld afval en de totale hoeveelheid ingezameld door Net Brussel voor dat jaar niet worden weergegeven. De hoeveelheden van het ingezamelde afval door Net Brussel en het aandeel van het gelijkgesteld afval ontbreken daarom op onderstaande grafiek. Een stippellijn geeft het mogelijke verloop weer.  
Door een methodologische wijziging in 2014 in de berekening van de afvalstoffen opgehaald door Net Brussel mogen de gegevens van voor en na de methodologische verandering niet met elkaar worden vergeleken en worden de aandelen aan huishoudelijk en gelijkgesteld afval pas vanaf 2014 weergegeven.

Evolutie van het huishoudelijk afval

Om de totale hoeveelheid afval te bepalen die daadwerkelijk door de huishoudens wordt geproduceerd, moeten de hoeveelheden van de gesubsidieerde gemeentelijke containerparken, de wijkcomposten, de ondernemingen van de sociale economie en de verantwoordelijken voor de verplichte terugname worden opgeteld bij de door Net Brussel geraamde hoeveelheid (337.534 ton in 2020). De totale hoeveelheid aan huishoudelijk afval dat wordt geproduceerd in het Brussels Gewest komt dan neer op 343.842 ton in 2020 voor alle inzamelingen samen, waarvan 98% wordt opgehaald door Net Brussel.  

In 2020 werd gemiddeld 282,2 kg aan huishoudelijk afval geproduceerd per inwoner.

Het verloop van de totale hoeveelheid huishoudelijk afval dat werd ingezameld in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is de laatste jaren relatief stabiel gebleven. Zoals hierboven beschreven, zijn de schommelingen van de ingezamelde hoeveelheid huishoudelijk afval, gerelateerd aan de jaarlijkse steekproef en in realiteit stabieler over de jaren. Het tonnage van het ingezamelde huishoudelijke afval per inwoner kende een gelijklopende evolutie als die van het absolute hoeveelheid huishoudelijk afval, maar in iets mindere mate. We kunnen geen daling vaststellen in de hoeveelheid huishoudelijke afval opgehaald per inwoner over de laatste 7 jaar, maar de totale hoeveelheid geproduceerd afval stijgt evenwel niet even sterk als de bevolkingstoename. 

Evolutie van de hoeveelheid huishoudelijk afval ingezameld door alle operatoren in het Brussels Gewest

Bronnen: rapportage van diverse actoren voor afvalinzameling zoals Net Brussel, de sociale economie, UPV en buurtcomposten en Brudaweb.

Door een methodologische wijziging in 2014 in de bepaling van de totale hoeveelheid huishoudelijk afval en het aandeel hiervan dat effectief aan de huishoudens kan worden toegeschreven, kunnen de gegevens van voor en na de wijziging niet worden vergeleken en worden enkel van na 2014 weergegeven.

De algemene doelstellingen van het Hulpbronnen -en afvalbeheerplan, om de productie van het huishoudelijk afval per inwoner met 5% te verminderen tegen 2023, worden geëvalueerd ten opzichte van 2018 waardoor er nog onvoldoende gegevens zijn om een besluit op te baseren. Voorlopig kunnen we enkel concluderen dat er geen significante daling is van het huishoudelijke afval per inwoner. Ten opzichte van 2018 is deze hoeveelheid zelfs licht gestegen (2,4%). Er is dus nog werk aan de winkel. 
De Zero Waste Challenge toonde aan dat er nog veel ruimte voor verbetering is op vlak van afvalpreventie. Door het toepassen van zero-waste praktijken zoals hergebruik, reparatie, composteren, bewust consumeren… en beter te sorteren slaagden huishoudens er in om tot 5 x minder restafval te produceren dan de gemiddelde Brusselaar: 35 kg/pers./jaar ten opzichte van een Brussels gemiddelde van 175 kg/pers./jaar.