
PFAS in het water en de bodem in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
- Bodem
- Vervuiling
- Gezondheid
Het recent nieuws over de aanwezigheid van PFAS in het water en onze bodem baart veel mensen in Brussel zorgen. Misschien heeft u ook, net zoals andere Brusselaars, een aantal terechte vragen over hoe gevaarlijk ze zijn. Wat zijn PFAS precies en waar worden ze aangetroffen? Wat zijn de gezondheidsrisico's? Hieronder vindt u onze antwoorden op de meest gestelde vragen, raadpleeg onze PFAS-kaart en lees meer over de acties van Leefmilieu Brussel.
Inhoud
PFAS zijn niet alleen een bron van bezorgdheid voor burgers, maar ook voor zowel wetenschappers als gezondheids- en milieu-instanties. Leefmilieu Brussel werkt rond deze problematiek samen met Wallonië en Vlaanderen, alsook op Europees niveau. In 2019 heeft Leefmilieu Brussel een werkgroep ‘opkomende verontreinigende stoffen – PFAS' opgericht om de evolutie van de kennis en de wetgeving op te volgen, en inventaris op te maken van de situatie in Brussel en voorstellen te doen om het beheer aan te pakken.
PFAS zo talrijk, gelijkaardig en toch zo verschillend
Per- en polyfluoralkylverbindingen, beter bekend onder de afkorting PFAS, zijn een grote familie van gefluoreerde chemische stoffen. Volgens de OESO gaat het om meer dan 10.000 stoffen.
PFAS worden in het milieu niet of nauwelijks afgebroken. Aangezien ze goed oplosbaar zijn in water, verontreinigen ze zowel de bodem, als het grondwater en het oppervlaktewaterEr wordt gewoonlijk een onderscheid gemaakt tussen zeewater en binnenwater, wat op zijn beurt in oppervlaktewater en grondwater wordt onderverdeeld. Het oppervlaktewater wijst op het water dat op de oppervlakte van de aarde afvloeit of stagneert en bevat het water van de meren, rivieren en waterpartijen (vijver, kunstmatige bekkens, poelen, ...).. Via deze bodem- en waterverontreiniging kunnen PFAS terechtkomen in landbouwgewassen, veevoeder en/of drinkwater en zo de mens besmetten.
De gezondheidseffecten van PFAS zijn afhankelijk van de hoeveelheid die in het lichaam aanwezig is. Van PFAS is bekend dat ze de hormoonhuishouding verstoren. Uit studies blijkt dat chronische blootstelling aan PFAS gevolgen kan hebben voor de lever, de longen , de voortplanting en de ontwikkeling. Een epidemiologisch onderzoek heeft een waarschijnlijk verband gevonden tussen hoge concentraties PFOA (perfluoroctaanzuur) en bepaalde ziekten (hypercholesterolemie, schildkieraandoeningen, sommige kankers).
Goed om te weten
Op Brussels niveau worden verschillende acties ondernomen op basis van de Bodemordonnantie, die het wettelijke kader vormt voor het beheer van verontreinigde bodems.
Opgelet
Bij vragen over PFAS kunt u contact opnemen met de bodemfacilitator van Leefmilieu Brussel (soilfacilitator@leefmilieu.brussels, 02/775 75 75).
De acties van Leefmilieu Brussel
Code van Goede Praktijk
Gezien de evolutie van de PFAS-problematiek in Vlaanderen, heeft Leefmilieu Brussel het initiatief genomen om een Code van Goede Praktijk voor het onderzoek en de behandeling van PFAS in de bodem en het grondwater op te stellen en te publiceren, bestemd voor de bodemverontreinigingsdeskundigen. Deze code is van kracht sinds 24/01/2022 en legt de praktische modaliteiten vast voor het onderzoek naar PFAS tijdens bodemonderzoeken. De inhoud van de code is voortdurend in ontwikkeling en kan worden aangepast aan nieuwe verworven kennis. Dankzij deze code kan Leefmilieu Brussel er voor zorgen dat PFAS worden geïntegreerd in bodemonderzoeken, daar waar het pertinent is, alsook te waken over het beheer van eventueel aangetroffen verontreinigingen.
Studie met betrekking tot de identificatie van PFAS-producerende activiteiten
Parallel met het opstellen van de Code van Goede Praktijk, heeft Leefmilieu Brussel ook opdracht gegeven voor een studie met betrekking tot de identificatie van risico-activiteiten en andere activiteiten en/of incidenten die kunnen leiden tot PFAS-emissies in het milieu (bodem, grondwater, enz.). Deze studie werd eind april 2022 afgerond en de code van goede praktijk werd bijgevolg aangepast.
Analysecampagnes van PFAS in de bodem en het grondwater
Sinds 2021 voert Leefmilieu Brussel PFAS-analysecampagnes uit op bepaalde sites waar activiteiten hebben plaatsgevonden die de bodem en het grondwater mogelijks met PFAS kunnen verontreinigen. Er werden overschrijdingen van de geldende normen vastgesteld in de bodem en het grondwater en de eigenaars van de betrokken terreinen werden op de hoogte gebracht.
In sommige gevallen worden verdere studies uitgevoerd om de precieze omvang van de verontreiniging vast te stellen, en zich indien nodig uit te spreken of er eventuele maatregelen moeten worden genomen.
Cartografie van sites die verontreinigd of potentieel verontreinigd zijn met PFAS
Op basis van de studie die in 2022 werd uitgevoerd om activiteiten te identificeren die verontreiniging met PFAS kunnen veroorzaken, is een kaart opgesteld met de sites die vermoedelijk met PFAS verontreinigd zijn. Voortaan zullen PFAS in het kader van de bodemordonnantie geanalyseerd worden op verdachte sites wanneer deze verkocht worden of wanneer daar risico-activiteiten worden opgestart, overgedragen of beëindigd.
De PFAS-kaart bevat ook de analyseresultaten die werden verzameld in het kader van de analysecampagnes van Leefmilieu Brussel, alsook de analyseresultaten die werden bekomen tijdens de bodemonderzoeken die werden uitgevoerd in het kader van de bodemordonnantie.
De kaart zal voortdurend worden aangepast in functie van de studies en werken die uitgevoerd worden op potentieel verontreinigde sites.
De PFAS-kaart
Lijst met vaak gestelde vragen (FAQ)
1. Wat zijn PFAS en waar komen ze voor?
PFAS zijn door de mens gemaakte verbindingen die niet van nature voorkomen. Er zijn er in totaal ongeveer 10.000 en ze worden gebruikt voor hun anti-aanbak-, hun water- en vetafstotende eigenschappen en hun weerstand tegen grote hitte.
Deze verbindingen zijn bijna overal te vinden: in textiel, elektronica, auto's, de luchtvaart, de bouw, blusschuim, alsook in waterdichte kleding, autostoelen, tapijten en bekleding, tandpasta, bakpannen met anti-aanbaklaag, vuilafstotend papier, cosmetica en vele andere.
2. Wat is het gevaar van PFAS?
PFAS worden nooit afgebroken, ze zijn naar verluidt ‘eeuwig’ en stapelen zich op in zowel het menselijk lichaam als in dieren.
PFAS zijn hormoonontregelaars. Ze verstoren de lever- en schildklierfunctie, veroorzaken kankers en verminderen de vruchtbaarheid.
3. Er zijn verschillende PFAS-kaarten te vinden op internet, waaronder die van Le Monde! Welke kaart moet ik als inwoner van Brussel raadplegen?
Voor informatie over de toestand van PFAS in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, is het de PFAS-kaart van Leefmilieu Brussel die geraadpleegd moet worden.
4. Hoe weet ik of mijn grond/moestuin (mogelijks) verontreinigd is met PFAS?
U kunt de PFAS-kaart, die door Leefmilieu Brussel is opgesteld, raadplegen door te zoeken op basis van het adres van een site.
De kaart toont de percelen waar een risico van vermoeden van PFAS-verontreiniging bestaat. Het risico is gekoppeld aan een uitbating en/of activiteit die heeft plaatsgevonden op het perceel en die geleid zou kunnen hebben tot PFAS-emissies in de bodem of het grondwater.
Het gaat dus om een vermoeden van verontreiniging en niet om een vastgestelde verontreiniging. Alleen een nauwgezet onderzoek van de historiek van de site en, in voorkomend geval, bodem- en/of grondwateranalyses kunnen de aanwezigheid van een PFAS-verontreiniging bevestigen of uitsluiten.
De kaart toont ook de PFAS-analyses waarover Leefmilieu Brussel reeds beschikt. De geanalyseerde punten worden weergegeven door driehoekjes (bodemanalyse) of vierkantjes (grondwateranalyse).
5. Mijn terrein staat op de PFAS-kaart, hoe weet ik of het echt vervuild is met PFAS?
Als u de aanwezigheid van PFAS op uw perceel wilt bevestigen of uitsluiten, raden wij u aan een bodemonderzoek te laten uitvoeren door een bodemverontreinigingsdeskundige. De lijst van deskundigen kan geraadpleegd worden op de website van Leefmilieu Brussel.
Als er sprake is van verontreiniging, zal de deskundige, afhankelijk van de locatie en de omvang van de verontreiniging, gebruiksbeperkingen bepalen die zullen moeten nageleefd worden, bijvoorbeeld : geen moestuin aanleggen, het plaatselijke grondwater niet oppompen en het niet gebruiken voor welk doeleinde dan ook (besproeien gewassen, de was doen, enz...).
6. De grond in mijn moestuin is mogelijks verontreinigd met PFAS want het ligt op (of in de buurt van een perceel op) de PFAS-kaart. Mag ik het fruit en de groenten uit mijn moestuin nog steeds eten?
Als u de aanwezigheid van PFAS op uw perceel wilt bevestigen of uitsluiten, raden we u aan een bodemstaal te laten analyseren aan de hand van de stappen die in de volgende gids worden beschreven.
Zodra u uw analyserapport ontvangt, stuurt u het naar de bodemfacilitator van Leefmilieu Brussel (02/775 75 75 of soilfacilitator@leefmilieu.brussels) om u te helpen de resultaten te begrijpen en u de aanbevelingen die u dient op te volgen te verstrekken.
In afwachting raden wij u aan de volgende preventieve maatregelen te respecteren om eventuele risico's voor uw gezondheid te beperken :
- Varieer uw voeding voldoende, zowel wat betreft het soort voedsel dat u eet als waar het vandaan komt ;
- Spoel uw groenten en fruit altijd af met lauw water ;
- Gebruik geen grondwater (putwater) om uw moestuin te besproeien; gebruik regenwater of kraantjeswater.
7. Mijn grond is verontreinigd of wordt verondersteld verontreinigd te zijn met PFAS. Mag ik kraanwater drinken?
97% van het Brusselse leidingwater wordt geproduceerd in Wallonië, slechts 3% van het leidingwater wordt geproduceerd in het Terkamerenbos en het Zoniënwoud. Sinds begin 2023 wordt de kwaliteit van het leidingwater maandelijks gecontroleerd door Vivaqua. Nergens in Brussel werd de toekomstige Europese drinkwaternorm (=100ng/l) overschreden. Alle maandelijkse analyseresultaten zijn voor iedereen beschikbaar op de website van Vivaqua.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Vivaqua.
8. Ik woon in de buurt van een site die verontreinigd is of mogelijks verontreinigd is met PFAS. Wat moet ik doen ? Wordt ik hiervan op de hoogte gebracht?
Alle PFAS-resultaten staan op de PFAS-kaart en kunnen dus altijd door iedereen worden geraadpleegd. Deze kaart wordt automatisch bijgewerkt zodra Leefmilieu Brussel PFAS-analyses van de deskundigen ontvangt.
U hoeft niets te doen, maar als u de aanwezigheid van PFAS op uw perceel wilt bevestigen of uitsluiten, raden we u aan een bodemstaal te laten analyseren aan de hand van de stappen die in de volgende gids worden beschreven.
Zodra u uw analyserapport ontvangt, stuurt u het naar de bodemfacilitator van Leefmilieu Brussel (02/775 75 75 of soilfacilitator@leefmilieu.brussels) om u te helpen de resultaten te begrijpen en u de aanbevelingen die u dient op te volgen te verstrekken.
9. Ik ben van plan om mijn tuin opnieuw aan te leggen en nieuwe grond te gebruiken, waar moet ik op letten?
U kunt de aannemer die de nieuwe grond brengt, vragen om een analysecertificaat mbt zware metalen, koolwaterstoffen en PFAS, en u kunt ook altijd hulp krijgen van de bodemfacilitator van Leefmilieu Brussel (02/775 75 75 of soilfacilitator@leefmilieu.brussels).