Een moestuin aanleggen in de stad: gezonde of vervuilde grond?

Kweek uw groenten op een gezonde bodem!

U wilt groenten of fruit telen? Een uitstekend idee! Eerst en vooral moet u de kwaliteit van de bodem kennen waarin ze zullen groeien: is hij vruchtbaar, bevat hij veel organisch materiaal? En denk eraan: een gezonde bodem is een bodem zonder verontreinigende stoffen!  Bodemverontreiniging ziet u niet met het blote oog, maar ze kan de kwaliteit van uw voedselproductie beïnvloeden. Ze kan ook impact hebben op uw gezondheid en leefomgeving. 

Deze praktische gids bodemanalyse voor telen in de stad zal u helpen een eventuele bodemverontreiniging in uw moestuin vast te stellen. Hij bevat ook alle tips om bodemverontreiniging aan te pakken en groenten te telen op een gezonde bodem! Hij is bestemd voor opbrengstprojecten in het geval van een moestuin in residentiele zone.     

U hoeft zich echter geen zorgen te maken, bodemvervuiling hoeft geen rem te zetten op uw voedselproductie. Maar u moet wel waakzaam blijven:  terreinen waarop nooit menselijke activiteit heeft plaatsgehad, zijn zeldzaam of zelfs onbestaand. In ons Gewest, waar vroeger industrie aanwezig was en dat sterk verstedelijkt is, zijn een aantal terreinen waarschijnlijk verontreinigd. 4  belangrijkste stoffen die een moestuin kunnen verontreinigen. Hoe weet u of uw terrein verontreinigd is? Heel eenvoudig: volg de 6 stappen van de gids.

U moet echter niet alleen rekening houden met de historische verontreiniging, een aantal dagelijkse gewoonten kunnen eveneens de bodem verontreinigen. Bijvoorbeeld: aanvoer van aanvulgrond, dumpen van afval, gebruik van gevaarlijke producten (pesticiden, zepen, oplosmiddelen…), of de as van de barbecue in uw tuin uitstrooien...

Een aantal goede praktijken en preventiemaatregelen volstaan echter om de verontreiniging een halt toe te roepen.

Verordening

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beschikt al meer dan 10 jaar over een wetgeving inzake het beheer en de  saneringHet behandelen van de verontreiniging die een gebied aantast (bodem, water) om dat gebied in zijn oorspronkelijke staat te herstellen of ten minste wettelijk bepaalde waarden te bereiken.  van verontreinigde bodems*.

Maar jammer genoeg is de procedure technisch en financieel niet geschikt voor projecten voor voedselproductie: die vinden meestal plaats op terreinen die niet in de inventaris van de bodemtoestand zijn ingeschreven.

Deze wetgeving voorziet een studie- en behandelingsprocedure wanneer er vermoedens van bodemverontreiniging zijn. In de meeste gevallen is de wetgeving gericht op beroepsactiviteiten (historische en actuele), die een belangrijk risico vormen op het vlak van bodemverontreiniging . 

*Kijk voor meer informatie op de pagina’s ‘Bodem: een kort overzicht en video's’ op de website van Leefmilieu Brussel.
 

Bronnen
Voor het samenstellen van deze gids heeft Leefmilieu Brussel zich gebaseerd op zijn ervaringen met de begeleiding van bodemanalyses van collectieve moestuinen, de ervaringen van de “bodemfacilitator”, gesprekken met onder meer laboratoria en OVAM en het voorbeeld van andere gidsen, zoals de gids van Toronto “From the ground up”.

Disclaimer
“Deze aanbevelingen zijn van algemene informatieve aard.
Het Brussels Instituut voor milieubeheer (Leefmilieu Brussel) ziet erop toe dat deze aanbevelingen zo correct en volledig mogelijk zijn, maar kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de manier waarop ze worden gebruikt en geïnterpreteerd.
Het Brussels Instituut voor milieubeheer geeft geen enkele garantie met betrekking tot de geschiktheid van bodems voor tuinieren of andere situaties die van toepassing zijn op tuiniers. Het is de taak van de tuinier om te zorgen voor geschikte omstandigheden om te tuinieren op de gekozen locatie. “

Hoe herkent u bodemverontreiniging in een moestuin?

U kunt niet altijd met het blote oog zien of de bodem verontreinigd is. Sommige elementen die op verontreiniging wijzen, kunnen echter aan de hand van de geur of op basis van waarneming worden vastgesteld:

• verontreiniging met koolwaterstoffenDit zijn van aardolie afgeleide samengestelde organische vloeistoffen op basis van koolstof en waterstof. Stookolie, benzine en andere soorten minerale oliën behoren daartoe. Deze oliën hebben de eigenheid dat ze een geringe dichtheid hebben. Wanneer ze in de bodem dringen, kunnen ze het grondwater bereiken en er een drijflaag op vormen. (PAK's).

• Wanneer een bodem is verontreinigd door brandstoffen, oplosmiddelen of smeerolie, kunt u dat ruiken of zien. Bijvoorbeeld wanneer er een olievlek op een waterplas drijft.

De plaats en de omgeving goed observeren kan ook aanwijzingen geven voor een eventueel risico van bodemverontreiniging:

• De aanwezigheid van afval waarin vloeistoffen werden bewaard Bijvoorbeeld lege olievaten, bussen met oplosmiddelen enz.
• Bouwafval (plaatijzer, metalen, aanvulgrond,…)
• Sommige bedrijven kunnen bodemverontreiniging veroorzaken door de aard van hun activiteiten. Vervuiling met minerale olie kan bijvoorbeeld afkomstig zijn van garages waar voertuigen worden onderhouden.
• Oude spoorwegterreinen kunnen opgehoogd zijn met as.

Hoe weet u of uw terrein verontreinigd is? Heel eenvoudig volg de 6 stappen van de gids 

Meer informatie hierover vindt u op onze webpagina’s:

• Welke verontreiniging wordt veroorzaakt door een particulier
• Welke verontreiniging wordt veroorzaakt door een bedrijf

Welke chemische stoffen kunnen uw moestuin verontreinigen?

De verontreiniging van de bodem kan verschillende oorzaken hebben:  een economische, ambachtelijke of industriële activiteit; ophoging van een terrein met vervuilde materialen; gebruik van chemische pesticiden…

Dit zijn de 4 belangrijkste stoffen die een moestuin kunnen verontreinigen:

Zware metalen

De “ zware metalenVerzamelnaam voor een groep metalen met een relatief grote dichtheid, zoals lood, kwik, zink en cadmium. Deze metalen komen van nature in het milieu voor en zijn in veel gevallen zelfs nodig voor bepaalde natuurlijke processen. In hogere concentraties zijn ze echter meestal giftig. De voornaamste bronnen van zware metalen zijn de non-ferro-industrie, de verbranding van fossiele brandstoffen en van afval en het verkeer. ” zijn een uitgebreide klasse van toxische chemische elementen. Sommige zware metalen die in het milieu aanwezig zijn en een bepaalde drempel niet overschrijden, worden niet als toxisch beschouwd. Sommige zijn van nature aanwezig in de bodem of het grondwater, zoals koper, zink of ijzer.

Andere zware metalen kunnen zeer toxisch zijn voor mens en milieu, afhankelijk van hun aard en concentratie, onder meer lood en cadmium. Soms zijn ze sterker aanwezig als gevolg van menselijke industriële activiteiten of het ophogen van gronden. Zware metalen zijn echter stabiele stoffen die zeer lang in de bodem aanwezig kunnen blijven.

Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's)

Er zijn tal van PAK-verbindingen en ze zijn erg giftig. Ze ontstaan voornamelijk na een onvolledige verbranding: autobrandstoffen, hout, steenkool, verbrandingsovens ... Een gedeelte van die specifieke verontreiniging is kankerverwekkend. We vinden PAK's in opgehoogde grondlagen, brokken teer en asresten.

Minerale oliën

Minerale oliën zijn een groep chemische stoffen afgeleid van ruwe olie, die overal in onze maatschappij aanwezig zijn en toxisch zijn … Stookolie, brandstoffen, smeerolie voor voertuigen of tuinmachines. Sommige minerale oliën worden ook als ontvettings- of oplosmiddel gebruikt, zoals white spirit.

Pesticiden

Vroeger werden chemische pesticiden algemeen gebruikt. Veel van die stoffen zijn helaas moeilijk afbreekbaar en blijven lange tijd in de bodem aanwezig. Ze zijn schadelijk voor de mens en kunnen de gezondheid schaden. Pesticiden zijn ook giftig voor veel dier- en plantensoorten. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beschikt al sinds enkele jaren over een programma voor pesticidenreductie om dit probleem aan te pakken. 

Hoe beschermt u zich tegen bodemverontreiniging in de moestuin?

Algemene beschermingsmaatregelen

In het algemeen moet u groenten en fruit systematisch wassen voor u ze eet. We raden u ook aan de handen te wassen nadat u in de tuin hebt gewerkt.

Voor u uw moestuin aanlegt:

• De beste manier om het risico dat u in contact komt met een bodemverontreiniging te verkleinen, is de plaats waar u een moestuin wilt aanleggen met zorg kiezen. Kies een geschikte en niet verdachte plaats in uw tuin.
• Als u al een analyse hebt laten uitvoeren en drempelwaardeWaarde vanaf welke initiatieven worden genomen. 2 is overschreden voor minstens één stof, leg dan geen moestuin aan in volle grond in de een of meer verdachte zones.
• Als u geen analyse hebt laten uitvoeren, leg dan bijvoorbeeld geen moestuin aan in volle grond, in zones opgehoogde grond met bouwafval, as enz. Grote verkeersaders, spoorwegen of zones met bepaalde economische en industriële activiteiten kunnen eveneens de bodem in de onmiddellijke omgeving verontreinigen.
• Als u twijfelt, kunt u vooraf een bodemstaal laten analyseren om de aanwezigheid van bodemverontreiniging uit te sluiten. Kijk op de pagina: Hoe kunt u een eventuele bodemvervuiling in uw moestuin identificeren?

Bij het tuinieren:

• Zorg voor een gezonde en vruchtbare bodem. Dat kunt u doen door regelmatig zware metalenVerzamelnaam voor een groep metalen met een relatief grote dichtheid, zoals lood, kwik, zink en cadmium. Deze metalen komen van nature in het milieu voor en zijn in veel gevallen zelfs nodig voor bepaalde natuurlijke processen. In hogere concentraties zijn ze echter meestal giftig. De voornaamste bronnen van zware metalen zijn de non-ferro-industrie, de verbranding van fossiele brandstoffen en van afval en het verkeer. namelijk gemakkelijker vrij en kunnen ze door de planten worden opgenomen.  Zandgrond is meestal zuurder dan kleigrond. De laboratoria, maar ook bepaalde tuincentra, kunnen de zuurtegraad van uw grond analyseren. Om de zuurtegraad van de bodem te verminderen, kunt u bijvoorbeeld kalk of rijpe compostOrganische bodemverbeteraar, het is het stabiele en humusrijke eindproduct van de compostering van selectief ingezameld organisch-biologisch materiaal toevoegen.
• Laat de bodem niet braak liggen. U kunt de bedden bedekken met compost of gehakseld groenafval om te vermijden dat bodemdeeltjes worden verspreid door de wind of de regen. De bodembedekking beschermt de bodem ook tegen droogte en de weersomstandigheden. Ze vermindert ook het onkruid.
• Zorg ervoor dat uw kinderen niet in contact komen met een verontreinigde bodem want ze zijn gevoeliger voor chemische stoffen dan volwassenen.

• Niet alle planten zijn even gevoelig voor bodemverontreiniging. Kies de groenten in uw moestuin dus op basis van de kwaliteit van de bodem.

Zie: Speelt het soort groente dat ik teel een rol bij bodemverontreiniging?

Na de oogst:

Was uw groenten altijd voor u ze eet. Zo verwijdert u het grootste deel van de verontreinigende stoffen die zich aan de oppervlakte bevinden. Schil uw aardappelen, wortelen en andere wortelgroenten om zoveel mogelijk verontreiniging te verwijderen (dat is niet nodig als er geen verontreiniging werd vastgesteld).

Speelt het soort groente dat ik kweek een rol bij de bodemvervuiling?

Waarom sommige planten meer verontreinigende stoffen opslaan dan andere, hangt af van verschillende factoren. het type bodem of de aard van de verontreinigende stof zijn bijvoorbeeld belangrijk.

Met de huidige kennis is het niet eenvoudig om gedetailleerde aanbevelingen te geven voor het type groenten dat u kunt telen afhankelijk van de aanwezige soort verontreiniging.

Globaal kunnen we inzake de verontreiniging met zware metalenVerzamelnaam voor een groep metalen met een relatief grote dichtheid, zoals lood, kwik, zink en cadmium. Deze metalen komen van nature in het milieu voor en zijn in veel gevallen zelfs nodig voor bepaalde natuurlijke processen. In hogere concentraties zijn ze echter meestal giftig. De voornaamste bronnen van zware metalen zijn de non-ferro-industrie, de verbranding van fossiele brandstoffen en van afval en het verkeer. het volgende onderscheid maken:

• Fruit, fruitgroente en granen: zijn het minst gevoelig voor verontreinigende stoffen.

Bijvoorbeeld: tomaten, aubergines, paprika’s, okra (alleen de korrels in de peulen), courgetten, maïs, komkommer, meloenen, doperwten en bonen, uien (alleen de bol) en fruitbomen zoals appel- en perenbomen.

• Wortelgroenten: kunnen verontreinigende stoffen in de bodem tussentijds binden. Een deel van de zware metalenVerzamelnaam voor een groep metalen met een relatief grote dichtheid, zoals lood, kwik, zink en cadmium. Deze metalen komen van nature in het milieu voor en zijn in veel gevallen zelfs nodig voor bepaalde natuurlijke processen. In hogere concentraties zijn ze echter meestal giftig. De voornaamste bronnen van zware metalen zijn de non-ferro-industrie, de verbranding van fossiele brandstoffen en van afval en het verkeer. zal aan de oppervlakte van de groenten blijven.  Was ze dus goed en schil ze voor u ze eet.

Voorbeelden: wortelen, bieten, aardappelen en rapen.

• Bladgroenten en aromatische kruiden: bevatten in het algemeen de grootste concentraties verontreinigende stoffen. Teel ze dus alleen in een niet verontreinigde bodem of teel ze in bakken in geval van twijfel.

Voorbeelden: sla, spinazie, veldsla, verschillende kolen, broccoli, bloemkool, prinsessenbonen en peultjes, tijm enz.

Meer informatie?

Als u na het lezen van deze pagina’s nog vragen hebt in verband met de bodemverontreiniging van uw moestuin, kunt u onder meer contact opnemen met:

• De bodemfacilitator van Leefmilieu Brussel. Hij kan u het beleid voor het beheer van verontreinigde bodems in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest uitleggen.
• De  bodemverontreinigingsdeskundigen . Zij kunnen u informeren over de technische en wetenschappelijke aspecten van bodemverontreiniging, bodemonderzoeken of zelfs de behandeling van een bodemverontreiniging. U moet wel weten dat dit privébedrijven zijn en dat het advies niet gratis is!
• De erkende laboratoria kunnen u eveneens advies geven in verband met de chemische analyses die u kunt laten uitvoeren.

Er zijn ook organisaties die zich bezighouden met de problematiek van moestuinen in de stad. U vindt ze in ons portaal Good Food.