De 10 meest gestelde vragen over PFAS
6 min. leestijd
Vraag je je net als veel Brusselaars af of je nog kraantjeswater kunt drinken en of je je kinderen groenten uit de moestuin kunt geven? Recent nieuws over de aanwezigheid van PFAS in het water in Wallonië heeft een aantal terechte vragen opgeroepen. Waar worden PFAS aangetroffen? Zijn ze aanwezig in het water en de bodem van Brussel? Zijn ze gevaarlijk voor de gezondheid? Onze bodemdeskundigen geven meer uitleg.
1. Wat zijn PFAS?
PFAS (of Per- en polyFluoroAlkylStoffen) zijn door de industrie gemaakte verbindingen die niet in de natuur voorkomen. Er zijn in totaal ongeveer 10.000 van deze stoffen en ze worden gebruikt voor hun antiaanbak-, vuil- en waterafstotende en hittebestendige eigenschappen.
Ze worden ook wel 'eeuwige' chemische vervuilers genoemd, omdat ze niet gemakkelijk afbreken en honderden jaren in het leefmilieu aanwezig blijven.
2. Waar komen PFAS voor?
PFAS komen voor in veel producten en voorwerpen die we in het dagelijks leven gebruiken, onder andere in papieren voedselverpakkingen (zoals die voor fastfood of pizza's) en in de coatings van Teflon® anti-aanbakpannen.
In je badkamer kunnen crèmes en cosmetica PFAS bevatten, net als de waterdichte kleding in je kleerkast en de waterafstotende producten voor je schoenen. Wist je dat PFAS ook aanwezig kunnen zijn in tapijten, vloerbedekking, verf, vernis en meubelstoffen?
PFAS worden gebruikt in bepaalde industrieën: kunststoffen, rubber, petrochemie, polymeren, lucht- en ruimtevaart, metallurgie, drukkerijen, papier en auto-industrie. Sommige brandbestrijdingsschuimen en medische implantaten bevatten ook PFAS.
Aangezien ze in zoveel producten voorkomen, worden PFAS ook aangetroffen in afvalwaterWater dat in huishouding of industrie dienst heeft gedaan en gewoonlijk met verschillende stoffen beladen is.. Traditionele zuiveringsstations kunnen PFAS niet verwijderen, daardoor wordt water met PFAS geloosd in waterlopen en zo komen ze uiteindelijk in de oceanen terecht.
3. Wat is de rol van PFAS en waarvoor worden ze gebruikt?
Sinds de jaren 60 worden PFAS gebruikt in tal van industriële toepassingen en alledaagse consumptieproducten voor hun antiaanbak-, vuil- en waterafstotende en hittebestendige eigenschappen. Ze worden vandaag de dag nog steeds gebruikt, hoewel fabrikanten geleidelijk aan alternatieven zoeken om de meest giftige PFAS te vervangen door minder schadelijke of door niet-gefluoreerde producten.
4. Zijn PFAS schadelijk voor de gezondheid?
Omdat PFAS nauwelijks afbreken in het leefmilieu, kunnen ze in de bodem, het water, de lucht en/of ons voedsel terechtkomen. Ze stapelen zich in de loop van de tijd ook op in levende organismen, waaronder het menselijk lichaam en dieren.
PFAS zijn hormoonontregelaars. Studies tonen aan dat chronische blootstelling aan PFAS gevolgen kan hebben voor de lever, de longen en de schildklier. Ze kunnen kanker veroorzaken, het cholesterolgehalte verhogen en tot vruchtbaarheidsproblemen leiden. Volgens de EFSA (de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid) werken PFAS ook in op het immuunsysteem, waardoor de reactie op vaccinaties afneemt.
PFAS vormen dus een risico voor het leefmilieu en de gezondheid, maar het blijkt erg moeilijk om hun echte impact te meten.
5. Hoe dringen PFAS in de bodem?
PFAS kunnen in de bodem en/of het water terechtkomen wanneer producten of afval die deze stoffen bevatten worden weggegooid, gebruikt of gestort. PFAS kunnen zich verspreiden in de bodem, oplossen in oppervlaktewaterEr wordt gewoonlijk een onderscheid gemaakt tussen zeewater en binnenwater, wat op zijn beurt in oppervlaktewater en grondwater wordt onderverdeeld. Het oppervlaktewater wijst op het water dat op de oppervlakte van de aarde afvloeit of stagneert en bevat het water van de meren, rivieren en waterpartijen (vijver, kunstmatige bekkens, poelen, ...). en grondwater en getransporteerd worden in de lucht via verontreinigd stof dat wordt uitgestoten door industrieën. Eenmaal in het leefmilieu, blijven ze daar heel lang aanwezig.
6. Hoe krijgen we PFAS binnen?
Praktisch gezien kunnen we deze stoffen binnen krijgen door inslikken, inademen of huidcontact. Het grootste risico is via inslikken. PFAS zijn soms aanwezig in drinkwater en in keukenmateriaal of voedselverpakkingen. Ze kunnen dus samen met besmet water of voedsel worden ingeslikt en zo in de bloedbaan terechtkomen.
Het aanraken van producten die gemaakt zijn met PFAS of het aanraken van water dat PFAS bevat, is niet de belangrijkste wijze van blootstelling aan deze chemische stoffen. De meeste PFAS dringen immers niet gemakkelijk door de huid.
7. Kunnen PFAS uit ons lichaam worden verwijderd?
Er bestaat geen echte behandeling of remedie voor besmetting met PFAS. PFAS-moleculen worden niet door het lichaam vernietigd of gemetaboliseerd. Ze worden heel langzaam geëlimineerd: PFAS kunnen op natuurlijke wijze uit het lichaam verdwijnen, maar het kan jaren of zelfs decennia duren voordat de PFAS-niveaus in het bloed weer ‘normaal’ zijn.
Goed om te weten
PFAS kunnen via een bloedtest worden opgespoord. Tegelijk is het wel moeilijk om de herkomst ervan vast te stellen, aangezien deze stoffen overal worden aangetroffen. Laboratoria vergelijken de resultaten vaak met de gemiddelde concentratie in een populatie die weinig blootgesteld is aan PFAS.
8. Zitten er PFAS in de Brusselse bodem?
Het Brussels Gewest heeft geen fabrieken die deze stoffen produceren, in tegenstelling tot Vlaanderen (met de 3M-fabriek). Dit betekent echter niet dat er geen risico op vervuiling is in ons Gewest, aangezien PFAS deel uitmaken van de samenstelling van veel producten. Leefmilieu Brussel heeft reeds 3 meetcampagnes uitgevoerd (in 2021, 2022 en 2023) op 33 sites waarvoor de eigenaars hun medewerking hebben verleend.
Alle PFAS-resultaten worden weergegeven op de PFAS-kaart en kunnen online worden geraadpleegd. Deze kaart wordt onmiddellijk bijgewerkt telkens Leefmilieu Brussel PFAS-analyses ontvangt van deskundigen. Op basis van het adres van een site geeft de kaart ook de percelen aan waar er een theoretisch risico op PFAS-vervuiling bestaat. Het risico op vervuiling wordt verondersteld, niet bewezen. Alleen een nauwgezet historisch onderzoek en, indien nodig, een bodem- of grondwateranalyse kunnen bevestigen of er al dan niet sprake is van PFAS-verontreiniging.
Een expert getuigt
« PFAS zijn op bepaalde plaatsen aanwezig in de bodem en het ondiepe grondwater in Brussel. Er is echter geen gezondheidsrisico als er geen rechtstreeks contact is met de verontreiniging en het verontreinigde water niet wordt opgepompt of gebruikt om bijvoorbeeld een moestuin te besproeien. Dit zijn factoren die worden gecontroleerd tijdens bodemonderzoeken. Wees in ieder geval gerust dat je kraantjeswater nooit afkomstig is van deze oppervlakkige grondwaterlagen! »
Mohamed Bouamama, bodemsaneringsdeskundige bij Leefmilieu Brussel
9. Kan ik nog steeds kraantjeswater drinken?
Ja. Sinds begin 2023 wordt de PFAS-concentratie in kraantjeswater elke maand gecontroleerd door Vivaqua. In Brussel wordt de toekomstige Europese norm voor drinkwater (100 ng/L), die vanaf 2026 zal gelden, niet overschreden. Alle maandelijkse analyseresultaten zijn voor iedereen beschikbaar op de website van Vivaqua.
10. Kunnen PFAS uit het water worden gefilterd (bijv. met een Brita-filter, actieve kool ...) ?
Recent onderzoek suggereert dat waterfilters, zoals Brita, niet consistent en effectief werken.
Een Amerikaans onderzoek testte verschillende filters. Niet alle filters waren even effectief. Het onderzoek schat dat karaffen met actieve kool gemiddeld 50% van de PFAS verwijderen die in het water zaten voordat het werd gefilterd. De systemen die de meeste PFAS verwijderden, waren dubbele filters onder de gootsteen en vooral omgekeerde osmosefilters dankzij hun behandelingsproces waarbij het water door een halfdoorlaatbaar membraan gaat. Omgekeerde osmose staat erom bekend dat het zuiver water produceert en verontreinigingen zeer effectief verwijdert.
Goed om te weten
Waarom zijn PFAS niet gewoon verboden?
Verschillende Europese landen werken aan een voorstel om PFAS binnen de Europese Unie te verbieden en te beperken. Het doel is om de risico's van deze stoffen voor de mens en het leefmilieu zo veel mogelijk te verminderen. Kortom: men wil de uitstoot van PFAS verminderen en producten en hun productieprocessen veiliger maken voor consumenten.
Contact
De Bodemfacilitator van Leefmilieu Brussel beantwoordt al jouw vragen over PFAS. Neem contact op via:
-
telefoon: 02 775 75 75