Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan

Huren, lenen, delen, herstellen, in bulk en tweedehands kopen, kiezen voor hergebruik ... De “zero afval”-beweging inspireert tal van Brusselaars die het lineaire consumptiemodel van “ontginnen-consumeren-weggooien” willen verlaten.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft een plan uitgewerkt dat voor meerdere jaren de hoofdlijnen vastlegt van het beleid met betrekking tot de preventie en het beheer van afvalstoffen. 60 maatregelen werden goedgekeurd om de afvalproductie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te beperken en recyclage en hergebruik te doen toenemen.

Historiek

Sinds 1992, toen Brussel nog helemaal geen afvalbeleid kende, heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geleidelijk aan een echte strategie ter zake uitgebouwd:

• 1992 – 1997 Het eerste Plan introduceerde de eerste selectieve ophalingen;
• 1998 – 2002 Het tweede Plan maakte van afvalpreventie een absolute prioriteit;
• 2003 – 2008 Het derde Plan plaatste de thema's van de dematerialisering van de afvalstoffen en de praktijk van het hergebruik op de voorgrond;
• 2010 – 2017 Het vierde Afvalplan verduidelijkte en institutionaliseerde de hiërarchie van een afvalbeheer op 5 niveaus: preventie, gevolgd door voorbereiding voor hergebruik, daarna recyclage, vervolgens nuttige toepassing en in laatste instantie eliminatie (verbranden of storten).

Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan 2018-2023

In 2018 wordt het Afvalplan het Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan. Nu is namelijk het moment aangebroken om in het licht van het Europese Pakket 'Circulaire Economie' en de circulaire initiatieven die door tal van burgers, verenigingen, lokale besturen en bedrijven gedragen worden, een nieuwe strategie uit te werken voor het beheer van afvalstoffen, die voortaan als hulpbronnen gezien worden. Door te streven naar "zero afval" krijgt het Plan een nieuw leven en nieuwe perspectieven die afgestemd zijn op onze eigenschappen als Stadsgewest.

Dit nieuwe Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan werd van 14 mei tot 14 juli 2018 onderworpen aan een openbaar onderzoek om een participatief en burgergestuurd nieuw Plan uit te werken. Op 22 november 2018 werd het Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan door de Brusselse Hoofdstedelijke Regering in tweede lezing goedgekeurd.

Het Plan betreft alle vaste afvalstoffen die in Brussel worden geproduceerd door gezinnen, handelszaken, industrieën en andere economische activiteiten. Het heeft geen betrekking op afval dat op de openbare weg werd achtergelaten of voortspruit uit het schoonvegen en reinigen van de straten, aangezien deze vallen onder het Netheidsplan 2012-2017. Het gaat evenmin over radioactief afval, over afvalwater dat terechtkomt in riolen en watermilieus, over emissies in de lucht, of over kadavers, met uitzondering evenwel van dierlijke kadavers, noch over gecontamineerde aarde en grond of productnormen.

Doelstellingen van het Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan

Het Gewestelijk Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan (HABP) is in de eerste plaats het Plan dat het gewestelijk afvalbeleid wettelijk implementeert. In de loop der jaren werd het bevoegdheidsdomein van het traditionele afvalbeleid almaar groter, systematischer en transversaler met de opname in de Europese en Brusselse teksten van de ladder van Lansink en zijn 'preventie'-trap enerzijds en de circulaire economie anderzijds. Op die manier evolueerde het afvalbeleid van een 'end of pipe'-invalshoek die uitsluitend gericht was op het levenseinde van de producten in de vorm van afval naar een 'cradle to cradle'-visie die eigen is aan de circulaire economie en waarbij ernaar gestreefd wordt om er binnen ons economisch systeem voor te zorgen dat de hulpbronnen hun waarde zo lang mogelijk behouden.

Vandaag houdt het hulpbronnen- en afvalstoffenbeleid evenzeer verband met de kwestie van een sobere en verantwoordelijke consumptie stroomopwaarts als met het klassieke beheer van de afvalstoffen stroomafwaarts met daartussen nieuwe praktijken van een samenwerkingseconomie en een deelcultuur.

Het HABP heeft drie algemene doelstellingen:

• Een omschakeling naar duurzamere en meer circulaire consumptiepraktijken verankeren;
• De bewaring en de nuttige toepassing van grondstoffen, indien mogelijk lokaal;
• De economische aanbodsector overhalen om de circulaire praktijk mee te concretiseren.

Het HABP werd voor de periode 2018-2023 en daarna onderverdeeld in 7 strategische doelstellingen die als prioriteiten gelden en die op hun beurt uitgesplitst worden in meerdere operationele doelstellingen die zelf dan weer te implementeren maatregelen omvatten.

De strategische aanpak wordt opgebouwd per doelpubliek. Met uitzondering van de eerste doelstelling die het hele Plan structureert, richten de overige strategische doelstellingen zich zodoende tot specifieke doelgroepen: 

• De consumptiepraktijken van de gezinnen veranderen en hen ertoe aansporen om voor afvalloosheid te gaan
• De toekomstige generaties voorbereiden (scholen op elk onderwijsniveau, de leerkrachten en de leerlingen)
• De consumptiepraktijken van de professionele activiteiten (van wie de activiteit tot de productie van afval leidt) veranderen en hen ertoe aansporen om voor afvalloosheid te gaan
• De overgang van de bouwsector naar een circulair beheer van hulpbronnen en bouwafval voortzetten
• De nieuwe economie van het duurzame hulpbronnenbeheer ontwikkelen
• De actie van de openbare en private afvalprofessionals plannen en begeleiden om aan de behoeften van het gewest tegemoet te komen.

6 sleutelmaatregelen die in het Plan worden opgenomen:

• De “zero afval”-initiatieven van burgers, verenigingen en gemeenten ondersteunen en begeleiden via coachingopleidingen, subsidies, pedagogische tools.
• In de commerciële sector de aankoop in bulk stimuleren, net als herstellen en hergebruiken, en ervoor zorgen dat het verbod op plastic zakjes wordt nageleefd.
• Milieueducatie in scholen ontwikkelen rond duurzaam gebruik van grondstoffen.
• De professionele afvalinzamelingssystemen diversifiëren en vermenigvuldigen om afvalverbranding te voorkomen en hergebruik en recyclage te bevorderen.
• Ondernemingen begeleiden naar “zero afval”, onder meer via het label “Ecodynamische onderneming”.
• Projecten voor hergebruik en recyclage van bouwmaterialen op werven financieren en begeleiden.

Tussentijdse evaluatie het Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan (HABP)

In mei 2021 heeft een tussentijdse evaluatie van het Hulpbronnen- en Afvalbeheerplan het mogelijk gemaakt de tussentijdse concrete resultaten te analyseren, de Brusselse belanghebbenden te raadplegen en hun meningen te verzamelen om een reeks van aanbevelingen op te stellen die in de komende 30 maanden moeten worden uitgevoerd.

Samenvattend kan worden gesteld dat het HABP zijn verbintenissen sinds de publicatie ervan grotendeels is nagekomen, ondanks de radicaal gewijzigde omstandigheden als gevolg van de gezondheidscrisis.

De voornaamste vorderingen kunnen als volgt worden samengevat:

• Omzetting van Europese richtlijnen en vaststelling van ambitieuze recyclagedoelstellingen, versterking van het rechtskader voor de Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid (UPV), verhoging van de belasting op afvalverbranding, invoering van een nieuw kader voor het beheer van zorgafval en nieuwe sorteringsverplichtingen voor bedrijven;
• Structurering van het beleid inzake bioafvalbeheer met een begeleidingssysteem voor burgers en uitvoerende bedrijven, aanpassing van de regelgeving om gedecentraliseerde compostering te vergemakkelijken en de sortering van bioafval verplicht te maken, ontwikkeling van een gedecentraliseerd kleinschalig composteringsnetwerk en goedkeuring van het stappenplan voor de implementatie van een biomethanisatie-eenheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest;
• Ontwikkeling van een ondersteuningssysteem voor burgers die zich willen inzetten voor afvalloosheid;
• Talrijke projectoproepen voor gemeenten en OCMW's, verenigingen of burgercollectieven met het oog op financiële steun en begeleiding voor projecten die gericht zijn op afvalvermindering; 
• Oprichting van een gezamenlijke werkgroep om inzicht te krijgen in de begeleidings- en infrastructuurbehoeften om het sorteren van huishoudelijk afval te stimuleren en om de samenwerking tussen overheidsinstanties bij de uitvoering van de aanbevelingen te versterken;
• Ontwikkeling van een begeleidingsdienst en een strategie voor de ondersteuning van het sorteren door bedrijven, met inbegrip van de inspectiecomponent;
• Een aanhoudende stimulering van de circulaire economie, voornamelijk via subsidies aan innoverende bedrijven, met name de projectoproepen Be Circular en Zero Waste Retail;
• Structurering van het beleid ter ondersteuning van de economische actoren op het gebied van hergebruik en ontwikkeling van een strategie inzake de toegang tot de voorraden en bewarende inzameling.
• In totaal is sinds de start van het HABP bijna 4.235.000 euro uitgetrokken voor financiële steun aan meer dan 260 projecten onder leiding van gemeenten en OCMW's, verenigingen, winkels en horeca, bedrijven of burgergroeperingen.

Benieuwd naar de resultaten en prioriteiten per doelgroep? Consulteer dan hieronder de documenten.

Bijlage van het Hulbronnen en Afvalbeheerplan: het stappenplan voor hergebruik – prioriteiten tot 2025

Om haar operationele doelstellingen te verwezenlijken, namelijk de ontwikkeling van reparatie- en hergebruikactiviteiten voor apparatuur die voldoet aan de vraag van huishoudens en professionele activiteiten (OD 6.2. & OD 6.3), heeft de Brusselse regering in mei 2022 het "stappenplan voor hergebruik" goedgekeurd. Daarin worden de 15 prioritaire maatregelen opgesomd die tegen 2025 moeten worden uitgevoerd en waarmee wordt beoogd tegen 2025 een voorbereiding voor hergebruik van 5 kg/jaar/inwoner mogelijk te maken.