Blootstelling aan asbest: risico's in de bouwsector

We zijn ons er niet altijd van bewust, maar sommige gebouwen en technische uitrustingen om ons heen bevatten nog asbest. Het risico dat we worden blootgesteld aan deze gevaarlijke vezel bestaat dus vandaag nog altijd. Die risico’s zijn vaak gebonden aan activiteiten zoals de schoonmaak, de herstelling, de renovatie, de afbraak van gebouwen of asbesthoudende inrichtingen, de verwijdering van asbesthoudende materialen zonder voorzorgsmaatregelen te nemen en het storten van asbest. Het risico dat verbonden is aan de aanwezigheid van asbesthoudend materiaal moet geval per geval worden beoordeeld.

Aangezien het gevaar reëel is, kunnen we ons vragen stellen over de gevolgen van een eventuele blootstelling aan asbestvezels. Gelukkig zijn er verschillende maatregelen om het risico te beperken. Die zijn afhankelijk van de aard, de hoeveelheid, de plaats en de staat van het asbest dat zich in het gebouw bevindt.

De onderstaande informatie is een algemeen overzicht van de gezondheidsproblemen die asbest kan inhouden. Deze informatie kan in geen geval de informatie van een medisch specialist vervangen.

Wat zijn de risicosituaties?

Na het verdwijnen van de asbestfabrieken zijn de frequentie, de duur en de niveaus van blootstelling van de werknemers aan asbest sterk verminderd.

Voor sommige beroepen of tijdens bepaalde activiteiten blijft er echter nog een risico bestaan. Werknemers uit de bouwsector (renovatie, onderhoud en afbraak) kunnen worden beschouwd als de meest blootgestelde werknemers (slopers, verwarmingstechnici, dakbedekkers, liftenbouwers, …). De Codex voor welzijn op het werk, Boek VI, titel 3 (asbest) werd gepubliceerd onder meer om de risico’s voor deze beroepen te beperken.

De bevolking wordt ook onrechtstreeks en onbewust aan asbest blootgesteld. Die blootstelling neemt sinds een aantal jaren toe, een direct gevolg van de natuurlijke afbraak van bepaalde asbesthoudende materialen die in de jaren ‘50-‘70 werden aangebracht (pro memorie: het gebruik van asbest is in België sinds 1998 verboden). Onervaren knutselaars die asbesthoudende materialen hanteren zonder de juiste voorzorgsmaatregelen te nemen, vormen ook situaties waarin de betrokkenen (en derden) aan grote risico’s kunnen worden blootgesteld.

De blootstellingsrisico’s zijn moeilijk evalueerbaar, zelfs opspoorbaar, rekening houdend met het grote aantal en de diversiteit van asbesthoudende materialen die nog aanwezig zijn in onze gebouwen (huizen, scholen, kantoorgebouwen, …) en technische uitrustingen (auto’s, elektriciteit, …). Het risico om een ziekte als gevolg van asbest op te lopen, is echter heel wat kleiner voor personen die passief aan asbest worden blootgesteld (bijvoorbeeld asbest in de werk/leefruimten of in de stadsomgeving).

Bijzonder geval van het plaatsen van zonnepanelen op asbestcement daken: plaatsingsverbod.

Een asbest bevattende dakconstructie omvormen tot drager voor zonnepanelen, waarbij de integriteit van het asbestcement wordt aangetast, en er dus zeker een blootstelling plaatsvindt bij de installateurs en later mogelijk ook bij reparateurs, druist volledig in tegen de principes van titel 3 van boek VI van de codex, en wordt dus impliciet verboden door de federale wetgeving.

Wat zijn de risico’s en ziekten als gevolg van een blootstelling aan asbestvezels?

Alle asbestvezels zijn schadelijk, hoewel asbestvezels van het type “crocidoliet” (ook “blauw asbest” genoemd) als het gevaarlijkst worden beschouwd. 

Asbestvezels zijn zeer fijn (tot 0,02 µm, d.i. 2 000 maal fijner dan een haar), maar relatief lang (tot 0,02 mm). Ze kunnen doordringen tot in de longblaasjes, er achterblijven en schade veroorzaken. De vezels zijn biopersistent en blijven dus in het organisme achter. Zo kunnen ze verschillende ziektes veroorzaken.

Het asbesthoudend materiaal, in goede staat op zich houdt geen gevaar in. Asbest vormt immers pas een risico voor de gezondheid wanneer de vezels vrijkomen in de lucht. Dit is mogelijk indien het zich in een slechte staat bevindt of indien het verwijderd wordt zonder voorzorgsmaatregelen.

De effecten van asbest hangen af van verschillende factoren:

• het niveau of de intensiteit van de blootstelling (de concentratie van vezels in de lucht);
• de ingeademde hoeveelheid vezels;
• de blootstellingsduur;
• de frequentie van de blootstellingen;
• de grootte en het type van de ingeademde asbestvezels;
• de tijd die verstrijkt sinds de eerste blootstelling;
• de leeftijd.

Asbestziektes kunnen kankergebonden zijn, zoals mesothelioom of longkanker, maar niet noodzakelijk, zoals asbestose of fibrose van de longen :

• aandoeningen die geen kanker veroorzaken : het gaat uitzonderlijk om terugkerend borstvliesvocht, om de verharding van het borstvlies zonder noemenswaardige functionele gevolgen. Bij grote, vaak beroepsgebonden, stofgehaltes kan asbest een verstijving van het longweefsel veroorzaken (asbestose). Daardoor wordt de ademhalingsfunctie aangetast en kan in de ergste gevallen een dodelijke ademnood ontstaan.
• aandoeningen die kanker veroorzaken : het gaat om kankers die ofwel de borstholte rond de longen (mesotheliomen) kunnen bereiken, ofwel de binnenkant van de longholtes (bronchopulmonaire kankers). De andere kankers als gevolg van asbest zijn zeldzamer (strottenhoofd, hartzakje, buikvlies).

De aandoeningen duiken meestal op na een lange latentieperiode tussen het begin van de blootstelling aan het asbest en het verschijnen van de symptomen of radiologische tekenen (20 tot 40 jaar is een termijn die vaak wordt vastgesteld).

Bij een toevallige, accidentele blootstelling aan grote hoeveelheden asbest wordt aangeraden bij een longspecialist langs te gaan.

Meestal heeft een lage blootstelling van korte duur geen noemenswaardige invloed op een verhoging van het risico op kanker.

Conclusies

Het woord “asbest” doet de meesten onder ons denken aan een groot gezondheidsrisico. Indien asbesthoudende materialen goed worden beheerd, houden ze echter geen of een zeer klein risico in. Asbest vormt immers pas een risico voor de gezondheid indien de vezels die in de materialen zitten, vrijkomen in de lucht en worden ingeademd.

Het risico dat zich een ziekte ontwikkelt na inademing van asbestvezels neemt toe naarmate men meer vezels inademt, maar dit kan onmogelijk nauwkeurig worden bepaald.

Telkens als asbesthoudend materiaal moet worden gehanteerd, moeten dus alle nodige voorzorgsmaatregelen worden getroffen om het vrijkomen van asbest zoveel mogelijk te beperken en zo alle eventuele risico’s voor de gezondheid te beperken.

Meer informatie over de procedures die moeten worden gevolgd wanneer men asbest gaat verwijderen.