Ontdek enkele succesverhalen van goed bodembeheer in Brussel

Hier zijn enkele voorbeelden van succesverhaal van de Brusselse bodems:

• Een nieuw kinderdagverblijf in Sint-Joost
• KMO-park Newton : Saneren om beter te presteren
• Park L28: een gesaneerde bodem voor een betere leefomgeving
• De moestuinen van het Scheutbos: een gezonde bodem voor een nieuwe start
• De IBKB-Pro: feedback van de eerste studie uitgevoerd in Watermaal-Bosvoorde

De gemeente Sint-Joost-ten-Node is de dichtst bevolkte gemeente van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, zelfs van België (Statbel, 2019). De bevolkingsdichtheid overschrijdt bovendien de 23.000 inwoners/km² en de leeftijdsstructuur is de jongste van het Gewest met een gemiddelde leeftijd van 34,5 jaar (BISA, 2019). De gemeente wordt ook gekenmerkt door een aanzienlijk geboortecijfer met ongeveer 1.300 kinderen van 0-3 jaar (leeftijd voor het kinderdagverblijf). Het is dus normaal dat de gemeente Sint-Joost-ten-Node van de kinderopvang een prioritair onderwerp van zijn beleid (Beleidsnota 2018-2024 van de gemeente Sint-Joost-ten-Node) heeft gemaakt met de ontwikkeling van nieuwe structuren. In dit kader werden terreinen geselecteerd om nieuwe opvanggebouwen op te trekken.

In 2012 heeft de gemeente ervoor gekozen het perceel dat gelegen is tussen de Leuvensesteenweg en de Joseph Dekeynstraat volledig herin te richten om er een kinderdagverblijf te bouwen, een kinderhuis en 8 woningen. Het enig probleem is dat de bodemonderzoeken die voordien op het in te richten perceel werden uitgevoerd, hadden aangetoond dat de bodem besmet is met lood. Lood kan zich in bepaalde omstandigheden ophopen in levende organismen en belangrijke schade aan de volksgezondheid veroorzaken. Deze bodemverontreiniging moest dus correct worden beheerd om een omgeving zonder risico te kunnen aanbieden aan de toekomstige gebruikers van het terrein.

De onderneming die werd aangewezen voor de bouwwerf heeft een beroep gedaan op een bodemverontreinigingsdeskundige om de te treffen maatregelen te identificeren. Het risicobeheersvoorstel, dat werd aanbevolen door de deskundige en gevalideerd door Leefmilieu Brussel beoogde 90 ton besmette grond te laten afgraven (28 m² op 1,5 m diepte) door een onderneming gespecialiseerd in bodemsanering. Vervolgens werden bodemstalen genomen op de bodem en de wanden van de uitgegraven zone om zich ervan te verzekeren dat alle besmette grond werd verwijderd. De uitgegraven aarde werd naar een grondverwerkingscentrum gebracht om de grond te saneren en elders opnieuw te kunnen gebruiken. Vervolgens werden de uitgegraven zones aangevuld met  zandBodemdeeltjes die groter zijn dan 0,05 mm . Vorige bodemonderzoeken hadden ook de aanwezigheid van vijf ondergrondse stookolietanks aan het licht gebracht. Ze werden geledigd en verwijderd door een gespecialiseerde firma om elk risico op een nieuwe verontreiniging te vermijden.  Om de  saneringHet behandelen van de verontreiniging die een gebied aantast (bodem, water) om dat gebied in zijn oorspronkelijke staat te herstellen of ten minste wettelijk bepaalde waarden te bereiken.  van de site af te ronden werd een laag propere aarde die door een bodemverontreinigingsdeskundige werd gecontroleerd in de tuin van het kinderdagverblijf aangebracht.

Het kinderdagverblijf werd enkele maanden later ingehuldigd en vangt momenteel 43 kinderen van de gemeente op. Achteraan werd een tuin met grasperk ingericht en een doorgang exclusief voor de  zachte mobiliteitMobiliteit waarbij niet-gemotoriseerde vervoermiddelen worden gebruikt, in het bijzonder fietsen en lopen.  doorkruist het gebouw om het park Felix Delhayer te kunnen bereiken. Vandaag is de bodemverontreiniging op de site volledig gesaneerd en de toekomstige generaties kunnen in een gezonde omgeving opgroeien.

Het huidige kmo-park Newton in Anderlecht. In 2006 werd vastgesteld dat de bodem en het grondwater op dit verlaten industrieterrein van maar liefst 38.000 m² waar vroeger batterijen werden geproduceerd, aanzienlijk waren vervuild met gechloreerde solventenEen vloeibare stof die wordt gebruikt voor het oplossen of verdunnen van andere stoffen zonder die chemisch te wijzigen. Ze worden in heel uiteenlopende processen gebruikt, bijvoorbeeld om te ontvetten, in verf en inkt, bij de schoonmaak....

Het idee om er een kmo-park te vestigen, kreeg vorm dankzij een financiering van het Gewest en het EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) voor de constructie van gebouwen en de duurzame ontwikkelingOntwikkelingswijze die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder daarmee voor de toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. Het gaat dus om een demarche die ernaar streeft de continuïteit van de economische en sociale ontwikkeling in de tijd voort te zetten, met eerbied voor het leefmilieu en zonder de natuurlijke hulpbronnen die nodig zijn voor de menselijke activiteiten in gevaar te brengen.  die rekening houdt met alle milieugebonden, sociale en economische parameters van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Sinds de werken van 2014 in het Park L28 voltooid werden, is dit park uitgegroeid tot een aangename omgeving met groene ruimten en ontspanningszones. Het strekt zich uit langs de metro- en spoorlijnen tussen de stations Belgica en Pannenhuis.

In het verleden zag het landschap er totaal anders uit. Aan het begin van de 20e eeuw, middenin de industriële revolutie, werd de site bezet door een doodlopende spoorlijn langs lijn 28, deze lijn was er voor de stations van Brussel-Zuid en Schaarbeek via het westen te verbinden om zo de een weg via het centrum te omzeilen. Dit secundaire spoor werd gebruikt om goederentreinen te parkeren (of te herstellen) voordat ze het terrein van Thurn & Taxis met zijn goederenmagazijnen en inklaringskantoor binnen reden. Door de geleidelijke achteruitgang van de site van Thurn & Taxis verloor de doodlopende spoorlijn haar belang en werd ze verlaten. Tussen de jaren 1940 en 2000 werd het huidige parkgebied achtereenvolgens bezet door kleine pakhuizen en depots voor tweedehandswagens en werd het zelfs gebruikt als sluikstortplaats.

In 2004, toen de site door Beliris werd aangewezen voor een nieuw stadspark, was het gebied een braakliggend terrein dat volledig was overgroeid door welig tierende vegetatie. Studies bevestigden al snel de vermoedens van bodemverontreiniging die Leefmilieu Brussel had voorspeld en hierdoor de site toevoegde aan de inventaris van de bodemtoestand. Dankzij de uitgevoerde studies werden verschillende verontreinigde plekken met hoge concentraties minerale oliën en organochloorverbindingen opgespoord, met name in de ophoging langs de sporen en in de buurt van de Jean Dubrucqlaan. Ook aanzienlijke hoeveelheden ophogingsmateriaal zoals as, verontreinigd met  zware metalenVerzamelnaam voor een groep metalen met een relatief grote dichtheid, zoals lood, kwik, zink en cadmium. Deze metalen komen van nature in het milieu voor en zijn in veel gevallen zelfs nodig voor bepaalde natuurlijke processen. In hogere concentraties zijn ze echter meestal giftig. De voornaamste bronnen van zware metalen zijn de non-ferro-industrie, de verbranding van fossiele brandstoffen en van afval en het verkeer.  als polycyclische aromatische  koolwaterstoffenDit zijn van aardolie afgeleide samengestelde organische vloeistoffen op basis van koolstof en waterstof. Stookolie, benzine en andere soorten minerale oliën behoren daartoe. Deze oliën hebben de eigenheid dat ze een geringe dichtheid hebben. Wanneer ze in de bodem dringen, kunnen ze het grondwater bereiken en er een drijflaag op vormen.  (PAK's), werden aangetroffen, voornamelijk in de ophoging, maar ook in het talud achter de gebouwen langs de Jean Dubrucqlaan.

In samenwerking met een bodemkundig ingenieursbureau van Beliris, Infrabel en Leefmilieu Brussel werd daarom een project voor de inrichting van de site opgezet. Om de risico's voor het milieu en de mens in verband met de bodemverontreiniging te beheersen, werden graafwerkzaamheden uitgevoerd ter hoogte van de ophoging langs de spoorlijnen en de huidige speeltuinen, in de buurt van de Jean Dubrucqlaan. Vervolgens werd een laag gezonde grond verspreid over de puinlaag op het terrein. Om de stabiliteit van de gebouwen langs de laan te bewaren, werd in overleg met alle actoren op de site besloten om het talud en de vegetatie die zich daar ontwikkeld had te behouden en tegelijkertijd een barrière aan te brengen om de toegang tot dit deel van de site, dat nog steeds vervuild is, te voorkomen.

Leefmilieu Brussel heeft dit project van begin tot eind gevolgd om de actoren die aan dit project meewerken te ondersteunen en te adviseren. “In geval van conflicten tussen de actoren van deze bouwplaats is het ook onze rol om een uitspraak te doen, waarbij we altijd voorrang geven aan de milieuaspecten, in overeenstemming met de wetgeving. Het talud van Park L28 is daarvan een perfect voorbeeld”, aldus de ambtenaar die deze zaak behandelt bij Leefmilieu Brussel. “Vervolgens is het ook zo dat we persoonlijk een zeer grote voldoening halen uit het feit dat de bewoners van de wijk zich deze leefruimte volledig eigen hebben gemaakt”, vervolgt de behandelende ambtenaar.

Vandaag de dag is het voordeel voor de buurt duidelijk. De site is zowel een park als een groene schakel voor  zachte mobiliteitMobiliteit waarbij niet-gemotoriseerde vervoermiddelen worden gebruikt, in het bijzonder fietsen en lopen.  geworden. Daarnaast biedt het park speeltuinen, multisportvelden en diverse rustzones.

Dit park zal in de toekomst deel uitmaken van een van de grootste groene ruimten van Brussel, die de metrostations Belgica en Bockstael zal verbinden met de site van Thurn & Taxis en het kanaal. Rond deze groene zone zullen nieuwe vastgoedprojecten worden ontwikkeld op de site van Thurn & Taxis.

Een gezonde en kwaliteitsvolle bodem voor alle Brusselaars en vooral voor diegenen die aan stadslandbouw doen, dat is de Good Soil-strategie van Leefmilieu Brussel.  Hoewel deze strategie officieel van start ging in 2019 is de bodem altijd al één van de belangrijkste bekommernissen van LB geweest. Een mooi voorbeeld hiervanzijn de moestuinen van het Scheutbos, die volledig werden heringericht als gevolg van de ontdekking van een verontreiniging in de bodem. Vandaag kunnen de Brusselaars hun grond met een gerust hart bewerken en er zeker van zijn dat, alvast wat de bodem betreft, ze dit doen op een kwaliteitsvolle manier. 

Historisch gezien heeft het Scheutbospark (Molenbeek) altijd bestaan uit bossen, bewerkte zones en vochtige weilanden. Het huidige moestuingebied, dat aan de oostelijke rand van het park gelegen is, is een overblijfsel van een uitgestrekt tuinbouwgebied dat reeds in 1777 op de Ferrariskaarten te zien is. Sinds 1992 heeft Leefmilieu Brussel het beheer van de volledige site, waaronder de collectieve moestuinen, opnieuw overgenomen om zo de ecologie te beschermen, de sociale contacten te bevorderen en recreatieve en educatieve zones in te richten.

In 2012 laat Leefmilieu Brussel meerdere bodemonderzoeken in en rond de moestuinen uitvoeren om de bodemkwaliteit op de site te onderzoeken. Deze studies brengen de aanwezigheid van diverse toxische elementen in de bodem aan het licht, zoals lood en polycyclische aromatische koolwaterstoffenDit zijn van aardolie afgeleide samengestelde organische vloeistoffen op basis van koolstof en waterstof. Stookolie, benzine en andere soorten minerale oliën behoren daartoe. Deze oliën hebben de eigenheid dat ze een geringe dichtheid hebben. Wanneer ze in de bodem dringen, kunnen ze het grondwater bereiken en er een drijflaag op vormen. met concentraties die de toegelaten drempels in het Brussels Hoofdsetdelijk Gewest overschrijden. De analyses tonen ook aan dat de aanwezigheid van deze verontreiniging onverenigbaar is met moestuinactiviteiten op de site waardoor de site moet worden gesloten. Er zijn immers risico’s voor de volksgezondheid, gelinkt aan  de ingestie van bodempartikels of de consumptie van bepaalde groenten. De oorsprong van de verontreiniging is onzeker, maar lijkt te wijten aan het gebruik van aanvulaarde van slechte kwaliteit die op de site werd gestort in een tijdperk waarin men zich weinig zorgen maakte over de bodemkwaliteit.

In de daarop volgende jaren wordt door Leefmilieu Brussel een groot herinrichtingsproject van de moestuinen van het Scheutbos op poten gezet. Dit project wordt tevens door Leefmilieu Brussel gefinancierd. Het doel is de site te saneren en de gezondheidsrisico’s van de aanwezige verontreiniging in de moestuinen te beheren. Uit de verschillende mogelijke saneringstechnieken wordt gekozen voor de oplossing waarbij een laag van 50 cm van op voorhand geanalyseerde gezonde grond ter hoogte van de moestuinen wordt aangelegd. Deze grond wordt gescheiden van de verontreinigde grond door een geotextiel (zie luchtfoto ’s) om te verhinderen dat via natuurlijke bewerking of bioturbatie van de bodem de verontreiniging zich opnieuw zou mengen met de nieuwe aangevoerde propere gronden. Leefmilieu Brussel heeft van deze werkzaamheden ook gebruik gemaakt om de paden in de moestuin her aan te leggen, de afvloeiing van het water aan de rand van de moestuin her in te richten en de vijver te vergroten en te verdiepen.

Vandaag zijn een veertigtal moestuinpercelen in hun oude staat hersteld en kunnen de Brusselaars er met een gerust hart hun groenten telen in een semi-landelijke omgeving. Om de bodem voor de toekomstige generaties te beschermen, vraagt Leefmilieu Brussel een milieuvriendelijke teelt waarbij het gebruik van pesticiden verboden is.

n november 2021 heeft de gemeente Watermaal-Bosvoorde een eerste IBKB-Pro studie laten uitvoeren om de bodem van de Aartshertogenwijk te analyseren.

Wat is de IBKB?

De Index voor Bodemkwaliteit in Brussel (IBKB) werd ontwikkeld door Leefmilieu Brussel in het kader van de Good Soil-strategie. De tool dient om de bodemkwaliteit te evalueren en is beschikbaar in 2 versies: de IBKB-Burger en de IBKB-Pro. Die laatste is voor ontwikkelaars of beheerders van vastgoedprojecten. 

Waarom de IBKB van een wijk berekenen?

De Aartshertogenwijk maakt deel uit van een Bijzonder Bestemmingsplan ( BBPHet BBP (Bijzonder Bestemmingsplan) is een gemeentelijke planningstool die, op nauwkeurige, grafische en schriftelijke wijze, de manier bepaalt waarop het betrokken grondgebied moet worden georganiseerd. Deze bepalingen zijn voor iedereen dwingend en vormen de voorwaarden voor het afleveren van de stedenbouwkundige vergunningen. ). Het BBP, dat momenteel wordt opgesteld, is een regelgevend instrument voor stedenbouwkundige planning. In het kader van de opstelling van het BBP heeft de gemeente de bodemkwaliteit van de Aartshertogenwijk willen evalueren door een IBKB-onderzoek te bestellen bij een bodemverontreinigingsdeskundige. 

Hoe werd deze IBKB berekend?

De studie concentreert zich op verschillende afzonderlijke gebieden van de Aartshertogenwijk, waaronder:

• het Aartshertogenplein; 
• een sportveld;
• een braakliggend terrein; 
• boszones (Bos Petit Cailles en Aartshertogenbos);
• een boerderij (Chant des Cailles).

Om de IBKB te berekenen hebben er eerst waarnemingen en staalnames in elk gebied plaatsgevonden om de fysische, biologische en chemische eigenschappen van de bodems te analyseren. In elk gebied hebben deze analyses het mogelijk gemaakt een specifieke IBKB-waarde te berekenen op basis van een vijftiental metingen.

Ter aanvulling analyseert de IBKB de ecosysteemdienstenAlle diensten die de bodem levert aan het milieu en de facto aan onze samenleving: levering van drinkwater, beperking van overstromingen, opslag van atmosferische koolstof, ontwikkeling van flora en fauna, enz.) van de bodem van deze verschillende gebieden, waarbij rekening wordt gehouden met 4 categorieën: bevoorradings-, regulerings-, culturele en ondersteunende diensten. Tot slot werden voor de verschillende gebieden de mogelijke bedreigingen voor de bodem (zoals de verdichting of de aanwezigheid van invasieve soorten) geanalyseerd.

De resultaten

De oefening kent een IBKB-waarde toe aan elk gebied, die in dit geval oploopt van 57 (voor het sportveld en het lage gedeelte van het Aartshertogenbos) tot 87 (voor het Bos Petit Cailles). De hoogste waarden staan garant voor een bodem van de beste kwaliteit. De IBKB van de verschillende gebieden is aangegeven op de kaart.
Bovendien zijn er interpretaties beschikbaar voor elk van de gebieden, bijvoorbeeld:

• De bodem van het Aartshertogenplein vertoont goede fysische en biologische eigenschappen. Tegelijkertijd worden op deze plaats verschillende ecosysteemdienstenAlle diensten die de bodem levert aan het milieu en de facto aan onze samenleving: levering van drinkwater, beperking van overstromingen, opslag van atmosferische koolstof, ontwikkeling van flora en fauna, enz.) geleverd, zoals de gelegenheid om talrijke micro-organismen te herbergen of het aanbieden van een recreatiegebied voor de bewoners uit de omgeving.
• De bodem van het sportveld is verdicht door de sportactiviteiten die er plaatsvinden. Dit beperkt de infiltratiecapaciteit van de bodem: bij hevige regenval bestaat het risico op afvloeiing.
• De bodem van het Bos Petit Cailles vervult alle onderzochte ecosysteemdiensten.

Conclusie

De verkregen resultaten geven een indicatie van de kwaliteit van de bodem in de verschillende gebieden. Zij maken het mogelijk de bodemkwaliteit te objectiveren en, in die zin, de opstelling van het BBPHet BBP (Bijzonder Bestemmingsplan) is een gemeentelijke planningstool die, op nauwkeurige, grafische en schriftelijke wijze, de manier bepaalt waarop het betrokken grondgebied moet worden georganiseerd. Deze bepalingen zijn voor iedereen dwingend en vormen de voorwaarden voor het afleveren van de stedenbouwkundige vergunningen. te sturen. Het hoofddoel van de IBKB-Pro is namelijk elke projectbeheerder in staat te stellen de bodems van de beste kwaliteit te identificeren om ze te beschermen, bijvoorbeeld door ze te bestemmen voor de ontwikkeling van natuur en biodiversiteitDe diversiteit aan levende soorten die zich kunnen in stand houden en die zich zonder externe hulp kunnen voortplanten (fauna en flora). .