De beschermers van het Zoniënwoud
10 min. leestijd
In het hart van onze hoofdstad pronkt het Zoniënwoud. Dit UNESCO-werelderfgoed en onderdeel van het Natura 2000-netwerk is de groene long van onze stad. Maar in 2020 sloeg het noodlot toe: als bij toeval ontdekten onze boswachters een enorm bentonietlek in dit kostbare gebied. De schade was aanzienlijk, maar dankzij de tussenkomt van onze gespecialiseerde diensten kon verdere aantasting van fauna en flora vermeden worden. Lees het verhaal van de beschermers van het Zoniënwoud en ontdek wat je zelf kunt doen om het milieu in Brussel te beschermen.
Een ernstige milieucrisis dreigde in augustus 2020 het delicate ecosysteemGeheel van de planten- en dierengemeenschappen in een territorium, beschouwd in hun wisselwerking met de milieufactoren. van het Zoniënwoud te schaden. Vastberaden en met kennis van zaken namen de boswachters, inspecteurs en juristen van Leefmilieu Brussel het voortouw in het aanpakken van deze crisis. Van het onmiddellijk stoppen van de lekkage tot het zorgvuldig plannen van herstelmaatregelen en het navigeren door complexe juridische wateren, hun inspanningen waren cruciaal in het beperken van de schade en het waarborgen van het bos voor de toekomst. In dit artikel laten we de beschermers van het Zoniënwoud zelf aan het woord. Hun verhaal benadrukt niet alleen de kwetsbaarheid van onze natuurlijke habitats, maar ook het belang van snelle en gecoördineerde actie in het gezicht van milieudreigingen.
Milieu-incident in het Zoniënwoud
Matthieu Pierret werkt als boswachterZoals de bosopzichter heeft de boswachter een toezichtbevoegdheid in het bos, maar die is uitgebreider (naleving van het boswetboek, controle van de visserij en het jacht, enz.), alsook een technische bevoegdheid (onderhoud, enz.). Een andere belangrijke taak van de boswachter is de informatie en sensibilisering naar het publiek toe. bij Leefmilieu Brussel en is onder meer verantwoordelijk voor de bescherming van het Zoniënwoud. Hij ontdekte het lek als bij toeval toen hij samen met zijn collega’s in de buurt was om een werf aan de nabijgelegen spoorlijn te inspecteren: “Toevallig zag ik hoe een vrachtwagen van het bedrijf dat de boorwerkzaamheden uitvoerde iets aan het lekken was. Ik ging naar de chauffeur toe, zei dat hij onmiddellijk moest stoppen, identificeerde hem en het bedrijf waarvoor hij werkte en nam foto's van de vervuiling, de locatie en de vrachtwagen in kwestie.”
Matthieu bleef niet bij de pakken zitten. “Met de hulp van mijn collega’s heb ik meteen zoveel mogelijk informatie verzameld om een eerste rapport op te kunnen stellen. In de dagen daarna heb ik mijn onderzoek voortgezet door meer foto's te maken, werknemers van het bedrijf dat verantwoordelijk was voor de lekkage te interviewen en fysiek bewijs te verzamelen.”
Wat doen boswachters in Brussel?
Het beschermen van groene gebieden in Brussel is een belangrijke taak van de boswachters van Leefmilieu Brussel. “Als boswachters zijn we niet alleen bosbeheerders, maar ook milieuagenten”, aldus boswachterZoals de bosopzichter heeft de boswachter een toezichtbevoegdheid in het bos, maar die is uitgebreider (naleving van het boswetboek, controle van de visserij en het jacht, enz.), alsook een technische bevoegdheid (onderhoud, enz.). Een andere belangrijke taak van de boswachter is de informatie en sensibilisering naar het publiek toe. Matthieu. “We hebben de status van gerechtelijke politie, wat betekent dat we overtredingen onderzoeken, registreren en vervolgen voor de domeinen waarvoor we verantwoordelijk zijn. Aangezien we beëdigd zijn door het gerechtelijk arrondissement Brussel-Hoofdstad, betekent dit dat we bevoegd zijn voor alle groene ruimten in het Gewest.”
Matthieu en zijn collega’s zijn dagelijks in het bos aanwezig, en 24/7 beschikbaar. Ze zien er nauwlettend op toe dat de regels ter bescherming van het bos en zijn gebruikers worden nageleefd. Het Zoniënwoud is dan ook een uitzonderlijk juweel, zowel door zijn ligging en omvang (bijna 5.000 hectare natuur voor de deur van de hoofdstad van Europa) als door de rijkdom van zijn natuurlijke omgeving. “Als boswachters zijn we gepassioneerd over de bescherming van dit erfgoed. Gelukkig vormt wetshandhaving niet het grootste deel van onze beschermingsopdrachten. Communicatie met het publiek, onderwijs en bewustmaking van het milieu zijn ook hulpmiddelen van onschatbare waarde en vormen een groot deel van ons werk.”
Openbaar gebruik van het bos is zowel een goede als een slechte zaak. Als boswachter is het mijn taak om de balans meer in het voordeel van het goede dan het slechte te laten doorslaan.
Van toevallige ontdekking tot proces-verbaal
Yasmine De Spiegeleire en Nathanaël Lozet werken op de inspectiedienst van Leefmilieu Brussel. De belangrijkste taak van de inspectie is het voorkomen en verhelpen van gezondheids- en milieuhinder in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ook zij waren betrokken bij het incident. “We controleren de naleving van de milieuwetgeving in het hele Gewest, dus ook in het Zoniënwoud”, vertellen de inspecteurs. “We voeren zowel preventieve als corrigerende controles uit, bijvoorbeeld naar aanleiding van meldingen of klachten. Bij dit incident kwamen de boswachters per toeval uit bij het lek, maar regelmatig krijgen we ook meldingen van bezorgde Brusselaars. Bovendien proberen we sinds enkele jaren ook preventieve controles uit te voeren in Natura 2000-gebieden of in de buurt ervan.”
Wanneer een milieu-inbreuk wordt vastgesteld, kunnen de inspecteurs van Leefmilieu Brussel een verzoek indienen om de situatie recht te zetten, of ze kunnen een proces-verbaal opstellen. “Als er een overtreding wordt geconstateerd, zorgen we voor een geschikte vervolgactie om de situatie aan te pakken. Soms is dat een waarschuwing, maar soms ook een bevel tot stillegging, een ingebrekestelling of een andere maatregel”, legt inspecteur Yasmine uit. “Gezien de ernst van dit incident stelde de inspectiedienst een proces-verbaal op. Het parket van Brussel besloot zonder aarzelen om deze zaak op te nemen en een strafrechtelijk onderzoek op te starten.”
Bentoniet in het Zoniënwoud
Tegelijkertijd gaven de inspecteurs een deskundige de opdracht om de milieuschade in het Zoniënwoud te beoordelen en herstelmaatregelen te plannen. “In geval van milieuschade aan beschermde soorten en natuurlijke habitats kan Leefmilieu Brussel eisen dat de dader verschillende maatregelen neemt om de schade te herstellen”, legt inspecteur Nathanaël uit. “Zo is het mogelijk om primaire herstelmaatregelen op te leggen, die tot doel hebben om de oorspronkelijke toestand van de habitat te herstellen of te benaderen.”
In overeenstemming met artikel 25 van het Inspectiewetboek en om de impact van het lek te beperken, besloot Leefmilieu Brussel primaire herstelmaatregelen op te leggen om zoveel mogelijk van de gelekte substantie zo snel mogelijk te verwijderen, zonder uiteraard verdere schade te veroorzaken. Hoewel het opruimen van de lekkage de impact heeft beperkt, was het niet voldoende om alle schade te herstellen. Inspecteur Yasmine vertelt: “De deskundige stelde vast dat het lek onherstelbare schade had veroorzaakt aan de bodem, de vegetatie en de fauna. Bemonstering wees uit dat de gelekte substantie bestond uit bentoniet, een industrieel mineraal dat voornamelijk bestaat uit kleiBodemdeeltjes die kleiner zijn dan 0,002 mm, waarvan een van de eigenschappen is dat het een groot vermogen heeft om vloeistoffen te absorberen. Daardoor was de bodem ondoordringbaar geworden en kon water niet meer infiltreren.”
Compensatie voor onherstelbare milieuschade
Félicie Henry werkt op de juridische dienst van Leefmilieu Brussel. Als jurist was ze rechtstreeks betrokken bij het dramatische voorval in het Zoniënwoud. Nadat de primaire herstelmaatregelen waren uitgevoerd, analyseerde ze de mogelijkheid om aanvullende of compenserende herstelmaatregelen op te leggen. “Er moesten bijkomende maatregelen worden opgelegd, bedoeld als compensatie voor het feit dat de primaire herstelmaatregelen niet resulteerden in een volledig herstel van de natuurlijke rijkdommen.” Leefmilieu Brussel besliste om op te treden als benadeelde partij in de strafprocedure om een financiële compensatie te bekomen. “Een financiële compensatie maakt het mogelijk om de door Leefmilieu Brussel geleden schade te herstellen. Dit geld wordt gebruikt om alle uitgaven van Leefmilieu Brussel te financieren en wordt dus in het bijzonder toegekend aan milieuprojecten.”
Het bepalen van het bedrag van de financiële compensatie is geen nattevingerwerk. Félicie licht toe: “De schade werd door onze expert opgesplitst in onherstelbare milieuschade en restschade. De onherstelbare schade aan de habitat werd geëvalueerd op basis van 2.415m² getroffen grond en met behulp van de financiële compensatietechniek die in Vlaanderen wordt gebruikt, aangepast aan de geringere aanwezigheid van boshabitat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Er moet ook rekening worden gehouden met de restschade. De habitat is ernstig verstoord en zal zich pas over enkele decennia volledig herstellen. Daarom wordt dit deel van de schade ook als onherstelbaar beschouwd. Het totale bedrag werd in mei 2022 gevorderd van de exploitant.”
Een financiële compensatie maakt het mogelijk om schade te herstellen. Dit geld wordt gebruikt om alle uitgaven van Leefmilieu Brussel te financieren en wordt dus in het bijzonder toegekend aan milieuprojecten.
Een juridisch staartje
Maar daar bleef het helaas niet bij. “In juni 2022 betwistte de verantwoordelijke het bedrag en de berekeningsmethode”, aldus Félicie. “We hebben onze expert op de hoogte gebracht en om opheldering gevraagd. In juli 2022 ontvingen we een nota van de expert waarin werd gereageerd op de verschillende punten, ondersteund door foto's die tijdens twee nieuwe bezoeken ter plaatse waren genomen. We handhaafden ons standpunt voor onherstelbare en restschade, terwijl we uitlegden dat we zelfs meer hadden kunnen eisen. De verantwoordelijke vroeg vervolgens meer tijd en een vergadering om tot een minnelijke schikking te komen. In december 2022 vond deze vergadering plaats op het parket. Leefmilieu Brussel handhaafde opnieuw haar voorstel voor het gevorderde bedrag voor onherstelbare en restschade. In de zomer van 2023 heeft de verantwoordelijke het gevraagde bedrag aan Leefmilieu Brussel betaald.”
Impact van acties op het milieu
Dit incident is helaas lang niet het enige waarbij de betrokkenen niet inzien hoeveel schade ze berokkend hebben, en wat de impact van hun acties is op het milieu. “Een van de grootste uitdagingen van onze job is het omgaan met mensen en bedrijven die niet milieubewust zijn”, aldus inspecteur Yasmine. “We proberen hen te overtuigen van het belang van milieubehoud, maar stuiten vaak op weerstand en onbegrip. Milieuschade is niet altijd meteen zichtbaar, maar dat wil niet zeggen dat ze er niet is. Ons doel is dan om deze schade zoveel mogelijk te herstellen en verdere impact te voorkomen.”
“Bovendien worden we regelmatig geconfronteerd met beperkingen in de wettelijke of legislatieve basis”, vult Nathanaël aan. “Dit maakt het moeilijk om altijd te handelen zoals we zouden willen ter bescherming van het milieu. We zijn vaak afhankelijk van wetgeving die niet altijd toereikend is om de dringende milieuproblemen waarmee we geconfronteerd worden, aan te pakken. Dit alles maakt ons werk uitdagend, maar tegelijkertijd ook cruciaal voor de toekomst van een duurzaam Brussel.”
De rijkdom van het Zoniënwoud
De rijkdom van het Zoniënwoud is zijn grootste troef – maar ook zijn grootste zwakte. “Deze natuurlijke omgeving biedt alle Brusselaars en wandelaars de mogelijkheid om zich te ontspannen en nieuwe energie op te doen”, vertelt boswachterZoals de bosopzichter heeft de boswachter een toezichtbevoegdheid in het bos, maar die is uitgebreider (naleving van het boswetboek, controle van de visserij en het jacht, enz.), alsook een technische bevoegdheid (onderhoud, enz.). Een andere belangrijke taak van de boswachter is de informatie en sensibilisering naar het publiek toe. Matthieu. “Om dit te bereiken, moeten alle soorten gebruikers hun weg kunnen vinden. Wandelaars, fietsers en zelfs ruiters willen allemaal gebruik kunnen maken van het bos om van hun activiteiten te genieten. Als gevolg daarvan wordt het bos doorkruist door een dicht netwerk van bospaden, waardoor er weinig ruimte overblijft voor stiltegebieden voor wilde flora en fauna.”
De belangstelling voor het bos, die onder andere is toegenomen sinds de COVID-crisis, zorgt er echter voor dat het doordeweeks en vooral in het weekend door duizenden gebruikers wordt gebruikt. Dit hoge gebruik zet het milieu onder druk. “Hoewel het doel natuurlijk moet zijn om zoveel mogelijk mensen van deze schat te laten genieten, is het onze uitdaging om ervoor te zorgen dat de impact op het milieu zo klein mogelijk is. Het hebben van een groot aantal bezoekers is in dit opzicht een voordeel, omdat het ons in staat stelt om met zoveel mogelijk mensen te communiceren en hen bewust te maken, waardoor zij de 'bondgenoten' van de natuur worden.”
Concrete acties van Brusselse bedrijven
Matthieu geeft graag nog een boodschap mee voor alle bedrijven die in Brussel opereren: “Elk bedrijf dat zijn werknemers wil betrekken bij de bescherming van het milieu is welkom om dat te doen. De Stichting Zoniënwoud begeleidt acties voor bedrijven zoals het verzamelen van afval, het planten van bomen, het kappen of rooien van invasieve plantensoorten en het blokkeren van piratenpaden. Maar het belangrijkste is dat bedrijven zich bewust moeten zijn van de rijkdom aan groene ruimten in Brussel. Als ze zich inzetten om het milieu te beschermen, komt dat iedereen ten goede, ook henzelf.”
“De wetgeving bestaat en moet worden nageleefd”, vult inspecteur Yasmine aan. “En wij zijn er om ervoor te zorgen dat bedrijven dat doen. Het naleven en controleren van de wetgeving is er ook om hen te helpen en ervoor te zorgen dat ze in een milieu van betere kwaliteit kunnen leven en ondernemen. Bedrijven hebben een rol te spelen en moeten proactief zijn in het beperken van de impact van hun activiteiten op het milieu en actie ondernemen om het te verbeteren.”
Door simpelweg de wet te volgen en je werknemers en onderaannemers milieubewust te maken, kun je als bedrijf enorm veel betekenen voor kwetsbare gebieden zoals het Zoniënwoud.
Natuurlijk erfgoed voor toekomstige generaties
De lekkage van boormodder in het Zoniënwoud heeft onmiskenbaar diepgaande en langdurige gevolgen gehad voor het lokale ecosysteemGeheel van de planten- en dierengemeenschappen in een territorium, beschouwd in hun wisselwerking met de milieufactoren.. De aanwezigheid van bentoniet heeft geleid tot aanzienlijke verstoringen. Dit benadrukt de noodzaak van voortdurende aandacht en zorg voor onze natuurlijke habitats, en de cruciale rol die gespecialiseerde teams spelen bij het herstellen van de integriteit van dergelijke kwetsbare ecosystemen.
De inzet van boswachters, inspecteurs en juristen van Leefmilieu Brussel is onmisbaar voor het behoud van het Zoniënwoud en andere groene gebieden in onze hoofdstad. Hun gecombineerde inspanningen zorgen ervoor dat dit stukje natuur behouden blijft voor toekomstige generaties, terwijl ze tegelijkertijd de complexiteit van milieubescherming in een stedelijke context navigeren. Hun toewijding en expertise zijn een onmisbare schakel in het behoud van ons waardevol natuurlijk erfgoed.
Ontdek de acties voor Brusselse bedrijven
Op de website van Stichting Zoniënwoud vind je informatie over hoe je samen met je medewerkers het milieu kunt beschermen.