Water voor uw moestuin: een hulpbron die beschermd moet worden

Inleding : is water onuitputtelijk?

Iedereen weet dat planten, bodemleven en de bodem zelf water nodig hebben. Zonder water gaan ze dood. Maar moet je altijd zelf water bijgeven? En zo ja, wanneer en hoeveel? Op deze en op andere basisvragen proberen we hier een antwoord te geven.  Elke tuin en plant is natuurlijk anders. Experimenteer en leer wat voor jouw tuin het beste is, met onze tips in je achterhoofd! 

Dit hoofdstuk heeft als doel om je weg te wijzen inzake de waterbehoefte van je planten. Voordat we dieper op dit onderwerp ingaan, is het belangrijk om altijd in gedachten te houden dat water een kostbare hulpbron is die niet onuitputtelijk is. Slechts 2 tot 3% van het drinkwater dat in Brussel wordt verbruikt, is afkomstig uit Brusselse grondwaterbronnen, de rest wordt geïmporteerd uit het Waalse Gewest.

We moeten er daarom constant rekening mee houden om eerst verliezen te beperken door na te denken over de besproeiingspraktijken (bijv. geen water geven op warme momenten), de keuze van de te telen gewassen (bijv. bepaalde variëteiten vragen meer of minder water), de bodembedekking (bijv. mulchenMulchen bestaat erin de blote grond te bedekken met nog niet ontbonden organisch afval zoals grasafval, dode bladeren of gesnipperd snoeihout. Dankzij de mulchlaag krijgt onkruid geen kans, blijft de grond vochtig en behoudt deze een meer constante temperatuur. of levende bedekking, enz.) en de manier van bodembewerking (bijv. schoffelen) om zoveel mogelijk vocht vast te houden en de latere waterbehoefte te beperken.

Bovendien moet men, indien mogelijk, volgens dezelfde logica altijd de voorkeur geven aan regenwater boven leidingwater.

Ten slotte adviseren wij u, in het kader van een rationeel en doordacht watergebruik, ook om het waterverbruik van uw gewassen op te volgen. Dit zal u onder andere toelaten om de recuperatiecapaciteit in de loop der jaren aan te passen (bijv. bijkomende tank wanneer de behoefte toeneemt).

Voor meer advies over deze aspecten kan u hier ook de infofiche “gids om water te besparen in stadslandbouwprojecten” raadplegen.

Waarom moet ik water geven?

Water is essentieel. Levende wezens waaronder planten en bodemorganismen bestaan voor een groot deel uit water en moeten steeds voldoende water ter beschikking hebben. 

Water is betrokken bij bijna alles wat er in een plant gebeurt (fotosynthese, transport van voedingsstoffen doorheen de plant, temperatuurregulatie, enz. …). Daarnaast treedt water ook op als transportmiddel van mineralen doorheen de bodem en heeft het een zuiverende werking. 

Een groot deel van het jaar zal de bodem in onze streken over voldoende water beschikken om aan de behoefte van de planten te kunnen voldoen. Maar gedurende bepaalde (droge) periodes kan het voorkomen dat er toch een tekort ontstaat. Op die momenten is het dus nodig dat je een handje helpt en je planten water geeft, maar altijd met een rationeel gebruik voor ogen, zoals beschreven in punt 1.

Vooral in de zomer, op warme dagen, kan er tot enkele liters water per vierkante meter en per dag verdampen vanuit de bodem en bestaat de kans dat de bodem uitdroogt. In een uitgedroogde bodem sterven de meeste planten en het bodemleven af. Bovendien verliest de bodem zijn structuur, zijn organisch materiaal, enz.

Hoe snel een bodem uitdroogt is niet enkel afhankelijk van de buitentemperatuur, maar ook van zijn waterbergend vermogen. Een goed waterbeheer start altijd bij een goed bodembeheer. In een gezonde bodem:

• wordt het water en voedingselementen opgeslagen en afgestaan aan de wortels en het bodemleven door het kleihumuscomplexHet kleiBodemdeeltjes die kleiner zijn dan 0,002 mm-humuscomplex verwijst naar de verhouding van klei- en humusdeeltjes in de bodem en bepaalt het vermogen van de bodem om nutriënten en water vast te houden..
• zitten er tussen de bodemdeeltjes kleine openingen (poriën) waarin lucht zit. Als het regent lopen deze poriën vol. Nadien sijpelt het water langzaam door naar de ondergelegen lagen. Hoe minder de bodem betreden wordt, hoe meer lucht in de bodem en hoe beter  zuurstof, water en voedingsstoffen kunnen doordringen tot de plantenwortels.
• zitten er verschillende kanalen gemaakt door wortels en bodemleven die zorgen voor een betere insijpeling van het water.

Weetje

Wist je trouwens dat een onbedekte bodem sneller uitdroogt? Het is dus aan te raden om zowel in de zomer als in de winter  je bodem te beschermen met een bedekkende laag, bijvoorbeeld door mulching of door een dichte beplanting (groenbemesters, …). Het aanbrengen van bodembedekkers zoals maaiafval, groenafval, vlas, hennep of stro van graangewassen zorgt ervoor dat de bodem het water beter vasthoudt en dat de bodem bij hevige regen of te sterk besproeien minder zal wegstromen. Het is ook mogelijk om, binnen de groenbedekkers, te kweken met aangepaste soorten zoals klaver waarbij de bodem meer water vasthoudt en dieper doordringt.

Wanneer moet ik water geven?

Wanneer het genoeg regent, moet je uiteraard geen water geven. Tijdens de wintermaanden is bijgieten overbodig, omdat dit een seizoen is dat natter is dan de zomer en er door de lagere temperaturen minder verdamping optreedt. Planten zijn dan ook in rustmodus.

Algemeen gesteld kun je best 's morgens water geven, voordat de zon opkomt. In de zomer kun je (ook) ’s avonds gieten, als de zon niet meer op de planten schijnt, omdat het water anders té vlug verdampt. 

Zeker in de zomer is de hitte van de zon goed te voelen en heeft het geen zin om overdag in de vlakke zon de bodem te bevochtigen. Het water zal namelijk sneller verdampen dan dat het in de bodem kan doordringen. In de vlakke zon water geven vergroot ook het risico op verbranden van je planten omdat de waterdruppeltjes als vergrootglaasjes werken.

Weetjes

• Als je met een slakkenplaag zit, geef je je planten best ’s morgens water. SlakkenGlasachtige of steenachtige afval van uitgesmolten metaalertsen of gesmolten metalen, gewoonlijk verbonden met smeltstoffen. komen namelijk hoofdzakelijk ’s nachts tevoorschijn en zijn dol op vochtige plekjes. 
• Heb je een automatische sproeisysteem met een tijdklok? Dan kan het in sommige gevallen beter zijn om ’s nachts te sproeien als het koel is en de verdamping het kleinst is
• Stel zaaien en planten op erg hete dagen uit. En let vooral op met wieden in een droge periode. Met het losrukken van onkruid of door te schoffelen, kun je gemakkelijk andere planten beschadigen.

Hoe vaak moet ik water geven?

Moestuinen in volle grond zullen minder snel uitdrogen dan deze in bakken, potten of op daken.

Voor moestuinen in volle grond volstaat het om 1 of 2 keer per week een grote hoeveelheid water te geven (wanneer droge periodes dit vereisen).

Een dagelijks begoten plant wordt afhankelijk van je watergift. Het water bereikt dan nooit alle wortels en het is de ontwikkeling van de oppervlakkige beworteling die bevorderd zal worden. Hierdoor zal de plant nog gevoeliger worden tijdens een droge periode. 

Wekelijks begoten planten gaan dieper met hun wortels en gaan actiever op zoek naar water. Het is daarom beter één à twee keer per week een flinke hoeveelheid water toe te dienen.

Door minder vaak water te geven voorkom je ook dat de planten langdurig nat blijven. Een vochtige omgeving kan de vorming van schimmelinfecties in de hand werken.

Bij moestuinen in bakken of potten is het minder eenvoudig. 

De frequentie van het water geven is namelijk afhankelijk van de grootte van de pot, de standplaatsHet type plaats waar de milieufactoren zodanig zijn dat een bepaalde plantensoort daar verwacht kan worden., het weer, het soort gewas (komkommers of salades hebben meer water nodig in tegenstelling tot bijvoorbeeld bonen en uien) en het seizoen:

• De grootte van de pot bepaalt de buffer van de grond. Hoe groter de pot, hoe groter de buffer en hoe minder vaak je water hoeft te geven voordat de grond uitdroogt. 
• Potplanten die in de zon staan of op een winderig balkon vragen om meer water dan planten die op een beschutte plaats in de schaduw staan. In de zon en in de wind verdampt het vocht in de grond namelijk sneller. 

In droge periodes is het aangewezen om moestuinen die niet in de volle grond staan één à twee keer per dag te controleren of ze water nodig hebben. 

Een goede indicator om de vochtigheid van je bodem na te gaan is om je vinger in de grond te steken. Als de grond vochtig aanvoelt dan hoef je geen water bij te geven.

Weetje

• Indien je een plant verpot of verplant is het ook nuttig om deze onmiddellijk ruim water te geven zodat de bodemdeeltjes zich goed kunnen zetten rond de wortels. 
• Nieuwe aanplantingen in de volle grond geef je op warme, droge zomerdagen elke avond water. Op koelere zomerdagen of in de lente doe je dat om de twee tot vier dagen. 

Hoeveel water kan ik geven?

Hoeveel water je moet geven is afhankelijk van verschillende factoren (wil je meer hierover weten dan raadpleeg je best de gids om water te besparen in stadslandbouwprojecten):

• Meteorologische omstandigheden zoals droogte en regen 
• De wijze van cultiveren (in volle grond of niet)  
• Structuur van de bodem (compactheid, waterretentie, bodemsoort, ...)
• Diepte van het grondwater (voor een moestuin in volle grond)
• De plantensoort , de toestand van de plant en groeistadium waar de plant zich in bevindt
• De aanwezigheid van bodembedekkers of mulchBij het mulchen wordt niet-verteerd organisch materiaal zoals gemaaid gras, dode bladeren of gekneusde takken op de onbedekte bodem gelegd. Deze techniek voorkomt de ontwikkeling van onkruid, houdt de bodemvochtigheid in stand en beschermt planten tegen te grote temperatuurverschillen.
• De standplaatsHet type plaats waar de milieufactoren zodanig zijn dat een bepaalde plantensoort daar verwacht kan worden. (volle zon/ halfschaduw/schaduw/tegen een muur)
• …

Schrik om te veel water te geven moet je niet meteen hebben. In een goede bodem zal het water voldoende snel in de diepte doordringen. Ook in potten en bakken met voldoende drainage zal het overtollige water snel doorsijpelen.  Je kan dus gerust ruim water geven tot de bodem goed vochtig is. Het is trouwens zeer belangrijk dat de hoeveelheid gegeven water groot genoeg is zodat het de wortels bereikt en niet enkel het grondoppervlakte nat maakt. 

Niet alle planten verlangen evenveel water. Het is soms moeilijk om van elke plant van buiten te leren wat zijn waterbehoefte is. In de meeste gevallen moet dit ook niet. Het uiterlijk van de plant en de natuurlijke groeiplaats verraden al veel van de waterbehoefte :

• planten met dunne- en met grote bladeren hebben extra veel water nodig doordat ze veel meer verdampen
• planten met behaarde bladeren en planten met een vetlaag op de bladeren hebben dan weer juist weinig water nodig doordat ze weinig verdampen. 
• planten in bloei hebben meer water nodig dan dezelfde niet bloeiende planten voor de bloemontwikkeling en voortplanting. 
• planten die groeien hebben dan weer meer water nodig dan planten in rust  

Weetjes

• Huishoudelijk afvalwaterWater dat in huishouding of industrie dienst heeft gedaan en gewoonlijk met verschillende stoffen beladen is. zoals bijvoorbeeld afgekoeld kookwater kan gebruikt worden om planten water te geven. Ook spoelwater (om groenten en fruit te wassen) kan je opvangen en gebruiken.
• Geef in de mate van het mogelijke regenwater in plaats van kraantjeswater.  In kraantjeswater zitten namelijk allemaal extra mineralen (zoals bijvoorbeeld kalk), die niet voorkomen in regenwater en die de planten niet nodig hebben. Bovendien is regenwater gratis. 
• Zorg ervoor dat het overtollige water een uitweg heeft en leg hydrokorrels of potscherven onder in de pot om voor een goede waterafvoer te zorgen
• Men kan water recupereren in plastieken zeilen bij verdamping of dauw

Hoe geef ik water?

De manier waarop je water geeft is afhankelijk van het stadium van je plant.

Helemaal in het begin, als het nog een zaadje is, kan je direct op de plaats van het zaadje water aanbrengen. Naargelang dat de plant groeit is het meer aangewezen om aan de voet en rondom de plant water te geven en niet op het blad. De wortels van de plant reiken soms verder dan je denkt en het zijn juist deze wortels die het water opnemen. Je kan er zelfs vanuit gaan dat het wortelstel van een plant dat zich onder de grond bevindt, ongeveer even groot is als de plant boven de grond. De zone die je water geeft dient dus zeker zo groot te zijn als de diameter van je plant.

 Je kan best ook niet te bruut water geven. Je hanteert best een soort druppel- of sproeisysteem. Dit vermijdt dat een bodem met te kleine poriën samenklit, waardoor oppervlakkige voedingstoffen of de bodem zelf mee kan wegvloeien. Door te hevig water te geven  kan men ook de jonge plant beschadigen en dat is natuurlijk niet de bedoeling.

Weet bovendien ook dat een droge bodem zeer moeilijk water op neemt, terwijl een vochtige grond het water direct zal opnemen. In droge omstandigheden zal je dus langer moeten water geven, eventueel met tussenpozen, zodat de grond de tijd heeft om het water op te nemen. Het is goed om in zulke omstandigheden na een begieting de grond te controleren.

Het zou je (onaangenaam) kunnen verrassen hoe de bodem alleen oppervlakkig nat is geworden en er dus geen water in de diepere ondergrond terecht is gekomen. Als de grond rond de wortels nog droog is, sproei je best nog enkele malen met tussenpozen. Hierdoor kan de grond tussendoor langzaam het water opnemen.

Als je per gietbeurt meer water geeft, dan kan dit water dieper doordringen. Hierdoor wordt het water beter vastgehouden en ontwikkelen de wortels zich breder en dieper in de grond.

Welke irrigatiesystemen kan ik gebruiken?

Heb je niet de tijd om voortdurend zelf je planten water te geven of vergeet je het steeds weer? Wilt u een beter waterbeheer in uw moestuin? Er zijn verschillende technieken en systemen die u kunt gebruiken. Een irrigatiesysteem, ook wel een bewateringssyteem genoemd, zorgt er simpelweg voor dat je planten automatisch en voortdurend water krijgen wanneer dit nodig is. 

Alvorens je een irrigatiesysteem plaatst, aangepast aan je behoeften, evalueer dan eerst of het mogelijk is om een regenwateropvangsysteem te installeren (hier meer info omtrent recuperatie regenwater). Een dergelijk systeem geeft je toegang tot een niet te onderschatten belangrijke hernieuwbare waterbron tijdens het gebruik van je irrigatiesysteem.

Onderstaande tabel is een samenvatting van de verschillende systemen die zowel kunnen gebruikt worden voor moestuinen in bakken als in volle grond.

Onderstaande tabel is een samenvatting van de verschillende systemen die voornamelijk gebruikt worden voor moestuinen in (planten)bakken.