Warmtepompen, zuinig en ecologisch
- Energie
- Gebouw
Vandaag worden de meeste gebouwen in Brussel (ongeveer 79%) verwarmd door verwarmingsketels op gas. Bijna de helft hiervan is niet condenserend en biedt geen goed rendement. Het bestaande verwarmingsketelbestand in het Brussels Gewest zal geleidelijk aan het einde van zijn levensduur bereiken. Nu de energieprijzen de pan uit rijzen en het afstappen van fossiele brandstoffen een prioriteit wordt, is dit het moment om je installatie te vernieuwen. Overweeg zeker ook een koolstofarme oplossing zoals een warmtepomp.
In deze nieuwe podcast leidt Cindy, onze collega van het departement Technische installaties EPB bij Leefmilieu Brussel, ons doorheen de verschillende technologieën en oplossingen om koolstofarme warmte te produceren. Van geothermische energie, die gebruikmaakt van de warmte in de grond, tot aerothermische energie, die gebruikmaakt van de warmte in de lucht, er zijn tal van mogelijkheden. Er zijn ook andere hernieuwbare energiebronnen zoals thermodynamische boilers, warmtenetten, thermische zonne-energie en fotovoltaïsche energie.
Warmte pompen via de bodem of de lucht?
In Brussel bieden geothermische en aerothermische energie het grootste potentieel. Ben je een bedrijf of eigenaar van een gebouw dat wil renoveren en overstappen op groenere energie? Cindy adviseert je om contact op te nemen met gekwalificeerde verwarmingsinstallateurs of gecertificeerde installateurs (met bijvoorbeeld een RESCert-certificaat). Ze zullen je helpen om een aantal essentiële zaken te identificeren waarmee je rekening moet houden voordat je een warmtepomp installeert, zoals de isolatie en grootte van het gebouw, de bestaande verwarmingstoestellen, de beste warmtebron om te gebruiken, de prestaties, de efficiëntie, enz.
Het budget voor het vervangen van een volledige installatie kan echter aanzienlijk zijn. Daarom heeft het Gewest premies in het leven geroepen om je te helpen met de financiering: de RENOLUTION-premies. Er zijn ook financieringsoplossingen zoals het ECORENO-krediet. En als professional kan je ook ondersteuning vragen voor je project door contact op te nemen met de Facilitator Duurzame Gebouwen. Deze service is volledig gratis.
Lees de transcriptietekst
[Intro: Moderator Judith Verbist]
Hallo, wist je dat de tertiaire sector 22% van de uitstoot van broeikasgassen produceert in Brussel? En dat de sector naar ‘zero emission’ (nul emissie) gaat tegen 2050? Welkom bij deze nieuwe podcast van Leefmilieu Brussel. Ik ben Judith Verbist en we spreken vandaag met onze collega Cindy. Zij zal ons wat meer vertellen over warmtepompen, een technologie die gebruikmaakt van hernieuwbare energie die vandaag beschikbaar is in Brussel.
[Moderator]
Hallo, Cindy. Welkom in de studio. Zou je jezelf even kunnen voorstellen aan de luisteraar en ook uitleggen waarmee je bezig bent binnen Leefmilieu Brussel?
[Spreker Cindy]
Ja, ik ben industrieel ingenieur milieukunde en ik werk al 10 jaar in de bouwsector rond de milieuaspecten van technische installaties.
[Moderator]
En heb je enkele voorbeelden van concrete projecten waarmee je je dagelijks bezighoudt?
[Cindy]
In mijn huidige job werk ik samen aan de evolutie van de wetgeving rond EPB-technische installaties. Daarrond moet ook worden gecommuniceerd naar de professionals. We maken de link met erkende professionals en we organiseren ook events.
[Moderator]
Ja, je bent dus bezig met heel veel diverse projecten als ik het zo hoor. Interessant. Het lijkt me heel fijn om zoveel afwisseling te hebben in het kader van je job. Wel, we zijn hier vandaag om over warmtepompen en verwarmingsinstallaties te spreken. Zou je een kort overzicht kunnen geven van het huidige landschap van verwarmingsinstallaties in Brussel?
[Cindy]
Op basis van de EPB-certificaten kan men stellen dat in Brussel 79% van de wooneenheden verwarmd worden met gasketels en 13% met stookolieketels. Meer dan de helft van die ketels is van niet-condenserende technologie en vertonen bijgevolg een nogal laag rendement. Gemiddeld zijn die ketels meer dan 16 jaar oud. Dus ze zijn tamelijk oud. Daarbij komt nog eens dat het volledige systeem vaak niet efficiënt is met slecht geïsoleerde distributieleidingen en een ondermaatse regeling. We staan dus voor een aanzienlijke uitdaging om deze installaties in de bestaande gebouwen te doen evolueren om onder andere de klimaatdoelstellingen te behalen.
[Moderator]
Ja, er is inderdaad vanuit Europa een duidelijk signaal gegeven richting ‘fossil fuel phase-out’ (de uitfasering van fossiele brandstoffen) en dit geldt ook voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Welke hernieuwbare energietechnologieën kan men vandaag overwegen voor de verwarming van gebouwen en sanitair warm water?
[Cindy]
Er bestaan verschillende technologieën met een gunstige koolstofbalans. Ten eerste de warmtepomp, uiteraard voor verwarming, maar dan ook voor de productie van sanitair warm water. Deze warmtepompen kunnen ook gecombineerd worden met fotovoltaïsche zonnepanelen om het plaatje nog ecologischer te maken. Een andere oplossing zijn toestellen die werken op hout en pellets, maar daar moeten we wel opletten voor het rendement en de uitstoot van verbrandingsgassen om geen extra probleem te creëren rond luchtvervuiling. Warmtenetten kunnen ook onrechtstreeks aan de lijst worden toegevoegd, omdat ze toelaten om restwarmte te gaan recupereren. Dat wordt in Brussel bijvoorbeeld toegepast voor de recuperatie van de restanten van de verbrandingsovens.
[Moderator]
Ik hoor dus dat er verschillende mogelijkheden zijn en verschillende hernieuwbare energietechnologieën in Brussel om die overstap te maken naar de uitfasering van fosiele brandstoffen. Dat is interessant. Die warmtepomp heeft wel elektriciteit nodig om te functioneren. Wordt het dan wel beschouwd als een technologie die gebruikmaakt van hernieuwbare energie?
[Cindy]
Het wordt beschouwd als een technologie die gebruikmaakt van hernieuwbare energie in de zin dat het toelaat om energie te gaan onttrekken uit de lucht, het water en de bodem die eigenlijk vrij beschikbaar is in de natuur. Om de energie te kunnen 'pompen' van de ene bron naar de andere bron is er wel elektriciteit nodig, maar de volledige balans is dus positief richting hernieuwbare energie.
[Moderator]
Omdat we gebruikmaken van energie die reeds beschikbaar is in de natuur. Zo begrijp ik het, oké. We moeten afstappen van die fossiele energie, maar waarom juist en welke problemen veroorzaakt dit?
[Cindy]
Dus de 3 redenen waarom we absoluut van fossiele energie moeten afstappen zijn: ten eerste de klimaatverandering, ten tweede de luchtvervuiling en ten derde de geopolitieke onafhankelijkheid. De klimaatverandering voelen we allemaal reeds lokaal, maar ook wereldwijd met de hittegolven en de droogtes gevolgd door ongeziene overstromingen. CO2 is nu eenmaal een broeikasgas en als we de atmosfeer gaan volpompen met broeikasgassen, dan zal dat nefaste gevolgen hebben voor het leven op onze planeet. Het is dus noodzakelijk om daarin in te grijpen. Wat betreft de luchtvervuiling: als men materie gaat verbranden, of dat nu fossiel is of hernieuwbaar, dan komt er niet enkel CO2 vrij, maar ook andere stoffen zoals fijn stof. Dat is gevaarlijk voor het milieu en voor onze eigen longen. Op geopolitiek vlak hebben we in België, en met uitbreiding in Europa, heel weinig reserves aan fossiele brandstoffen. Dat maakt ons afhankelijk van andere landen zoals Rusland en het Midden-Oosten en zeer kwetsbaar op economisch en politiek vlak.
[Moderator]
Er zijn dus heel wat redenen om over te stappen naar die andere oplossingen en van fossiele energie af te stappen. Het Brussels Gewest zet momenteel volop in op warmtepompen. Waarop moet je juist letten bij de aankoop van een warmtepomp?
[Cindy]
Je moet je verschillende vragen stellen. Ten eerste, of de woning of het gebouw voldoende geïsoleerd is. Het is namelijk zo dat de warmtepomp een beter rendement zal hebben als men op een lage temperatuur kan verwarmen. Ten tweede, of het bestaand afwisselsysteem in de woning of het gebouw geschikt is om op die lage temperatuur te verwarmen. Ten derde, moet men kijken rondom het gebouw welke energiebron men kan gebruiken. Als er voldoende oppervlakte beschikbaar is, dan kunnen we horizontale geothermie toepassen. Dat is in Brussel niet echt zeer toepasselijk want we beschikken niet over veel ruimte, dus moeten we eerder verticaal gaan boren. Dat is niet overal mogelijk, maar als dat toch een optie is op een perceel kunnen we daarvoor gaan kijken naar de previewtool. Anders gaan we eerder voor een luchtwarmtepomp, maar dan moeten we kijken naar de bebouwde omgeving. Het is namelijk zo dat een luchtwarmtepomp lawaai maakt en het is niet de bedoeling dat we hinder veroorzaken voor de omgeving. Daarom bestaat er ook wetgeving om dat te voorkomen.
[Moderator]
De eerste belangrijke stap – als ik het goed begrijp – is dat je jezelf die vragen stelt en daarna ga je over naar de effectieve keuze van de warmtepomp. Hoe kies je de pomp juist?
[Cindy]
Het is belangrijk dat je kiest voor de meest efficiënte warmtepomp. Daarvoor bestaan er energielabels. Je gaat best voor het label met de meeste mogelijke plussen. Die moet dan ook wel zeer goed gedimensioneerd zijn en dus overeenkomen met de noden van het gezin of van het gebouw, in het geval van kantoren bijvoorbeeld. Daarvoor zullen berekeningen nodig zijn. Je wendt je best tot een studiebureau om zeker de juiste warmtepomp te kiezen. Als er wordt overgegaan tot de installatie, moet je een beroep doen op een ervaren installateur. Die installateur kan bijvoorbeeld een bevoegde koeltechnicus zijn, maar kan ook een label hebben zoals het RESCert-label. Dat is een kwaliteitslabel dat garandeert dat de installatie goed zal verlopen.
[Moderator]
Voordat je zo'n warmtepomp laat installeren, hou je dus best rekening met deze elementen. Cindy, mag je zomaar een warmtepomp installeren of heb je daar vergunningen voor nodig in Brussel?
[Cindy]
Ja, er bestaan inderdaad vergunningen, zowel stedenbouwkundige vergunningen als milieuvergunningen. Als men bijvoorbeeld kiest voor een luchtwarmtepomp, dan zal het voor de stedenbouw niet mogelijk zijn om die buitenunit aan de voorgevel te plaatsen. Er zijn ook op het vlak van de milieuvergunning eisen qua akoestiek, want bepaalde akoestische vermogens mogen niet worden overschreden. In functie van het koelmiddel dat wordt gebruikt, zal de warmtepomp in een bepaalde klasse ingedeeld zijn. En in functie daarvan zullen er controles nodig zijn om lekken te voorkomen van het koelmiddel, wat ook nefast zou kunnen zijn voor het broeikaseffect.
[Moderator]
Dus er zijn toch wel heel wat elementen waarmee we rekening moeten houden en dus ook vergunningen.
[Cindy]
Inderdaad.
[Moderator]
Wat als die warmtepomp geïnstalleerd is in je huis of in je kantoorgebouw? Waarop moet je dan letten na de plaatsing van de warmtepomp?
[Cindy]
Tijdens de plaatsing van de warmtepomp zelf moeten we erop letten dat de volledige installatie wel efficiënt is. Ik denk aan de isolatie van de leidingen, aan de nodige tellers om daarna het systeem te kunnen beheren, maar ook de regeling van het systeem. Daarvoor bestaan er EPB-eisen voor de technische installaties. Nadien zal ook een regelmatig onderhoud nodig zijn. Er bestaat een minimaal onderhoudsprogramma voor de warmtepompen van meer dan 12 kilowatt. En er zullen ook regelmatig controles nodig zijn om te controleren op lekken van het koelmiddel.
[Moderator]
Die controles, hoe vaak moeten die juist plaatsvinden? Spreken we dan over een keer per jaar of vaker?
[Cindy]
In functie van het koelmiddel en de hoeveelheid is dat om het jaar, om de 6 maand of om de 3 maand.
[Moderator]
Oké, dus dat hangt af van situatie tot situatie. Spreken we over grote budgetten als we een warmtepomp willen installeren?
[Cindy]
De budgetten zullen iets hoger zijn dan bij een klassiek gastoestel. We hebben hier een concreet geval van een collega die een offerte heeft gevraagd in het kader van de renovatie van zijn woning, waarbij hij zowel de bouwschil gaat verbeteren als de technische installaties. Eerst en vooral gaat hij zijn gevels isoleren en de ramen veranderen. Voor de technische installaties overweegt hij voor de verwarming en de productie van sanitair warm water over te stappen naar een lucht-waterwarmtepomp. Hij heeft een woning van ongeveer 150 vierkante meter en voor zo'n installatie is het kostenplaatje ongeveer 29.000 euro. In dat budget is er ongeveer 17.000 euro voor de warmtepomp en de bijhorende accessoires en 12.000 euro voor het afgiftesysteem dat bestaat uit vloerverwarming en ventiloconvectoren.
[Moderator]
Oké, we spreken hier toch wel over een groot budget. Zijn er subsidies of financieringsmogelijkheden en begeleiding beschikbaar voor Brusselse ondernemers of mensen thuis die willen investeren in warmtepompen?
[Cindy]
Ja, vanuit de politiek is er een duidelijk signaal om over te schakelen naar warmtepompen en dat vertaalt zich ook in hoge RENOLUTION-premies. In het Brussels Gewest bedragen die € 4.500 tot € 6.500 voor woningen en voor de niet-residentiële toepassingen kan dat gaan tot 35% van de factuur.
[Moderator]
Er zijn dus weldegelijk premies beschikbaar, zowel voor particulieren als voor bedrijven.
[Cindy]
Ja, en op federaal vlak is het ook zo dat er voor woningen van minder dan 10 jaar een btw-verlaging is van 21% naar 6% tot 31 december 2024.
[Moderator]
We spreken dus over nog een dik jaar voor die premies. We hebben het over premies, maar zijn er bijvoorbeeld ook leningen voor particulieren?
[Cindy]
Ja, in het Brussels Gewest is er het ECORENO-krediet met een interessantere interestvoet voor mensen die gebruik willen maken van die lening.
[Moderator]
Oké, interessant. Ik ben eigenlijk benieuwd naar succesprojecten waarbij een nieuwbouwproject de stap naar een warmtepomp heeft gezet.
[Cindy]
In Brussel is er een nieuwbouwproject met een budget van 1.800.000 euro met een oppervlakte van ongeveer 1.100 vierkante meter van bureaus met een polyvalente zaal.
Het is een passief gebouw met een geothermische warmtepomp van slechts 19 kilowatt. De thermische warmtepomp onttrekt warmte uit de bodem met 7 boorgaten van elk 115 meter diep. Het betreft een gesloten systeem. Voor de warmteafgifte hebben ze gekozen voor een systeem met betonkernactivering in de vloerplaat. In de ventilatiesystemen hebben ze ook verwarmingsbatterijen toegevoegd. Het voordeel van zo'n geothermisch systeem is eigenlijk dat er in de zomer ook gratis kan worden gekoeld met geokoeling. Dat is eigenlijk wat de oplossing van een geothermische warmtepomp in dat geval interessant maakte, omdat ze de verwarming kunnen combineren met zeer interessante koeling in de zomer. Ze kunnen actief koelen, maar ook passief koelen. Passief koelen gebeurt door eigenlijk niet de warmtepomp zelf te gebruiken, maar water in de bodem te pompen. Dat water gaat dan op natuurlijke wijze koelen en terugstromen door de vloerplaat die dan op een gelijkmatige manier de ruimtes gaat koelen.
[Moderator]
Dat is dan tijdens de zomer maar, hoe gaat dat dan juist in de winter?
[Cindy]
In de winter zijn ze ook helemaal tevreden, want de temperatuur is ook gelijkmatig verspreid over de ruimtes. Het wordt dus als zeer aangenaam ervaren.
[Moderator]
Oké, en hoe oud is dat gebouw juist?
[Cindy]
Dat gebouw is al 2 jaar oud. De feedback is dus zeer positief.
[Moderator]
Ja, oké. Dus dit is een succesverhaal dat mensen eigenlijk kan inspireren om zelf ook voor die warmtepomp te gaan.
[Cindy]
Inderdaad, op de site van Thurn&Taxis is dat eigenlijk een toepassing die nu door alle tertiaire gebouwen wordt toegepast. Dus de warmtepompen rijzen als paddenstoelen uit de grond.
[Moderator]
Fijn om te horen. Dat is alleen maar positief. Wel, ik denk dat we aan het einde zijn gekomen van deze podcast. Dankjewel Cindy voor deze duidelijke informatie en om hier vandaag te zijn in de studio.
[Slot: Moderator]
Bedankt om te luisteren naar deze podcast van Leefmilieu Brussel over nieuwe energietechnologieën. Aarzel niet om onze website BrugeoTool of de Gids Duurzame Gebouwen te raadplegen op het internet. Je kan je ook abonneren op onze maandelijkse nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van het milieunieuws in Brussel en onze toekomstige podcasts. Ik ben Judith Verbist en tot een volgende keer voor een nieuwe podcast.