Natuur-gebaseerde oplossingen: samenwerken met de natuur voor een rechtvaardig en welvarend Europa
8 min. leestijd
Om ons aan te passen aan de klimaatverandering zijn er 'Natuur-gebaseerde oplossingen'. Ontdek hoe de natuur onze bondgenoot kan zijn en hoe Europa en het Belgisch voorzitterschap deze nieuwe gedragspatronen kunnen bevorderen.
KlimaatveranderingWijst op trage variaties van de klimaatskenmerken mettertijd, op een welbepaalde plaats: opwarming of afkoeling. Sommige vormen van luchtvervuiling, veroorzaakt door menselijke activiteiten, zijn een bedreiging voor het klimaat in de zin dat er een globale opwarming zou kunnen ontstaan. Dit verschijnsel kan belangrijke schade veroorzaken: stijging van de zeeniveaus, verergering van de uiterste klimaatsverschijnselen (droogtes, overstromingen, wervelstormen, enz.), destabilisatie van de bossen, bedreiging voor de zoetwatervoorraden, moeilijkheden voor de landbouw, woestijnvorming, vermindering van de biodiversiteit, verspreiding van tropische ziekten, enz., achteruitgang van de biodiversiteitDe diversiteit aan levende soorten die zich kunnen in stand houden en die zich zonder externe hulp kunnen voortplanten (fauna en flora)., verstedelijking, buitensporige exploitatie van natuurlijke hulpbronnen ... Wetenschappers luiden al decennialang de noodklok over de gevolgen van onze levensstijl voor de planeet. Er is de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt in de bescherming van het milieu en het tegengaan van klimaatverandering. Er zijn ook al tal van initiatieven gelanceerd, wereldwijd, binnen de Europese Unie (EU) en in het Brussels Gewest.
Toch is er nood aan een bredere, meer op samenwerking gerichte aanpak. Het concept van 'Natuur-gebaseerde oplossingen' (Nature-based Solutions, NbS) is een van de strategieën waar Europa en de Verenigde Naties voor kozen om toekomstige uitdagingen aan te gaan. Voor België is het voorzitterschap van de Raad van de EU een uitgelezen kans om tijdens de debatten in de eerste helft van 2024 het NbS-concept te promoten als een doeltreffende oplossing voor de aanpassing aan de klimaatverandering. Het doel is om ons voor te bereiden op de volgende wetgevingscyclus en samen met onze Europese partners een ambitieus en pragmatisch milieubeleid uit te bouwen.
Wist je dat ?
Europa is bij uitstek gevoelig voor de impact van klimaatveranderingWijst op trage variaties van de klimaatskenmerken mettertijd, op een welbepaalde plaats: opwarming of afkoeling. Sommige vormen van luchtvervuiling, veroorzaakt door menselijke activiteiten, zijn een bedreiging voor het klimaat in de zin dat er een globale opwarming zou kunnen ontstaan. Dit verschijnsel kan belangrijke schade veroorzaken: stijging van de zeeniveaus, verergering van de uiterste klimaatsverschijnselen (droogtes, overstromingen, wervelstormen, enz.), destabilisatie van de bossen, bedreiging voor de zoetwatervoorraden, moeilijkheden voor de landbouw, woestijnvorming, vermindering van de biodiversiteit, verspreiding van tropische ziekten, enz.:
- Ons continent warmt twee keer zo snel op als het wereldwijde gemiddelde (Bron: Europese COPERNICUS-dienst, 2022)
- Tussen 1980 en 2022 zorgden extreme weers- en klimaatgebeurtenissen voor ongeveer 650 miljard euro aan economische verliezen in de EU. (Bron: Europees Milieuagentschap, 2023)
Het verslag van het European Climate Risk Assessment (EUCRA), in maart 2024 door het Europees Milieuagentschap gepubliceerd, geeft aan dat extreme weersomstandigheden intenser en frequenter zullen worden, waardoor energie- en voedselzekerheid, ecosystemen, infrastructuur, watervoorraden, financiële stabiliteit en de gezondheid van Europeanen in gevaar komen.
Brussel is als stad bijzonder gevoelig voor klimaatverandering vanwege de hoge bevolkingsdichtheid en de concentratie van infrastructuur. Het Brussels Gewest, met zijn gematigd zeeklimaat, laat al grote veranderingen optekenen:
- een temperatuurstijging van 2°C sinds 1883 in Ukkel
- een toename van de frequentie van hittegolven en de intensiteit van stortbuien (Bron: Leefmilieu Brussel, 2021)
Wat zijn 'natuur-gebaseerde oplossingen' precies?
Natuur-gebaseerde oplossingen of Nature-based Solutions (NbS) zijn, volgens de definitie van de Verenigde Naties die Europa overneemt:
'Acties voor de bescherming, het behoud, het herstel, het duurzame gebruik en het beheer van natuurlijke en gewijzigde terrestrische, zoetwater-, kust- en mariene ecosystemen die effectief en adaptief het hoofd bieden aan sociale, economische en ecologische uitdagingen, terwijl het menselijk welzijn, de ecosysteemdienstenAlle diensten die de bodem levert aan het milieu en de facto aan onze samenleving: levering van drinkwater, beperking van overstromingen, opslag van atmosferische koolstof, ontwikkeling van flora en fauna, enz.), de veerkracht en de voordelen van biodiversiteitDe diversiteit aan levende soorten die zich kunnen in stand houden en die zich zonder externe hulp kunnen voortplanten (fauna en flora). worden gewaarborgd'.
Lees de transcriptietekst
Deze afbeelding van de IUCN legt uit dat natuur gebaseerde oplossingen duurzame benaderingen zijn die gebruik maken van natuurlijke processen om milieu- en sociale problemen op te lossen en tegelijkertijd gezonde ecosystemen en menselijk welzijn te bevorderen.
Het principe achter NbS? Technieken gebruiken die gebaseerd zijn op het gebruik of de natuurlijke reproductie van levende organismen, zowel dierlijk als plantaardig.
Voorbeelden? Ecologisch herstel van waterlopen, regenwaterbeheer en vergroeningOpzettelijke handeling die tot doel heeft vegetatie in groenarme zones in te voeren. van stedelijke ruimten. En concreet? In plaats van betonnen oevers aan te leggen om ecosystemen te herstellen en het stormwaterbeheer te verbeteren, kunnen we opteren voor de herinrichting van waterlopen, renaturatie van rivieren, het creëren van wetlands en het revitaliseren van oevers. Deze acties zijn op zich al natuur-gebaseerde oplossingen.
Deze benaderingen zijn doorgaans niet duur en worden steeds meer erkend om hun duurzaamheid en effectiviteit op het gebied van biodiversiteitDe diversiteit aan levende soorten die zich kunnen in stand houden en die zich zonder externe hulp kunnen voortplanten (fauna en flora)., klimaatregulering, voedselzekerheid en menselijk welzijn.
Tegenwoordig worden NbS gefinancierd door de Europese Unie (EU), met name via het LIFE-programma, en worden ze aanbevolen in strategische en regelgevende teksten. Ze staan ook op de agenda van het Belgische voorzitterschap, dat prioriteit geeft aan 3 thema's i.v.m. milieubeleid: aanpassing en veerkracht, circulaire economieDe circulaire economie is een productie- en consumptiemodel dat bestaat uit het zo lang mogelijk delen, hergebruiken, repareren, renoveren en recycleren van bestaande producten en materialen, zodat ze hun waarde behouden. en rechtvaardige transitie. Zoals we hieronder zullen zien, is het Brussels Gewest een pionier op het gebied van NbS, door te kiezen voor projecten op basis van dit concept waarbij ook de Brusselse burgers betrokken zijn en die kunnen rekenen op de steun van de EU.
Wist je dat ?
Natuur-gebaseerde oplossingen voor infrastructuur zijn ongeveer 50% goedkoper dan zogenaamde 'grijze' infrastructuur (wegen, rioleringen, dijken enzovoort). (Bron: Internationaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling, 2021)
In het verleden werden klimaat, biodiversiteitDe diversiteit aan levende soorten die zich kunnen in stand houden en die zich zonder externe hulp kunnen voortplanten (fauna en flora). en zelfs welzijn of gezondheid behandeld als aparte kwesties met aparte oplossingen. Toch tonen de wetenschap en met name de waarnemingen van de EU aan dat deze kwesties onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Een globale aanpak wordt ook bepleit door het Belgische voorzitterschap van de Raad van de EU: natuur-gebaseerde oplossingen pakken tegelijkertijd klimaat, biodiversiteit en menselijk welzijn aan, als onderdelen van één systeem.
Milieubescherming en klimaatveranderingWijst op trage variaties van de klimaatskenmerken mettertijd, op een welbepaalde plaats: opwarming of afkoeling. Sommige vormen van luchtvervuiling, veroorzaakt door menselijke activiteiten, zijn een bedreiging voor het klimaat in de zin dat er een globale opwarming zou kunnen ontstaan. Dit verschijnsel kan belangrijke schade veroorzaken: stijging van de zeeniveaus, verergering van de uiterste klimaatsverschijnselen (droogtes, overstromingen, wervelstormen, enz.), destabilisatie van de bossen, bedreiging voor de zoetwatervoorraden, moeilijkheden voor de landbouw, woestijnvorming, vermindering van de biodiversiteit, verspreiding van tropische ziekten, enz. zijn twee aspecten van eenzelfde problematiek, die invloed heeft op een breed scala van gebieden:
- beheer van groene ruimten
- luchtkwaliteit
- waterbeheer
- versterking van de biodiversiteit
- klimaatrampen
- werkgelegenheid en economie
- welzijn en gezondheid
- bouw en ruimtelijke ordening
- bodemherstel
- risicobeheer op het vlak van natuur- en sociale cohesie en rechtvaardigheid, enzovoort
Welke NbS-initiatieven lopen er in Europa?
Europa steekt ook een tandje bij in de strijd tegen de klimaatveranderingWijst op trage variaties van de klimaatskenmerken mettertijd, op een welbepaalde plaats: opwarming of afkoeling. Sommige vormen van luchtvervuiling, veroorzaakt door menselijke activiteiten, zijn een bedreiging voor het klimaat in de zin dat er een globale opwarming zou kunnen ontstaan. Dit verschijnsel kan belangrijke schade veroorzaken: stijging van de zeeniveaus, verergering van de uiterste klimaatsverschijnselen (droogtes, overstromingen, wervelstormen, enz.), destabilisatie van de bossen, bedreiging voor de zoetwatervoorraden, moeilijkheden voor de landbouw, woestijnvorming, vermindering van de biodiversiteit, verspreiding van tropische ziekten, enz.. De Europese Green Deal heeft als doel om de EU op weg te helpen naar ecologische transitie. De uitvoering van het NbS wordt essentieel geacht in de context van politieke prioriteiten. Het Belgische voorzitterschap is ook een gelegenheid om dit concept op Europees niveau te promoten.
De Europese Commissie voert actief bewustmakingscampagnes op EU-niveau en ook wereldwijd, met het oog op een grootschalige uitrol van NbS.
Goed om te weten
Op 29 april organiseren Leefmilieu Brussel en de International Union for Conservation of Nature (IUCN) in het kader van het Belgische voorzitterschap een informele rondetafelconferentie over het thema 'Naar welvarende gebieden: het potentieel van nature-based solutions'. Daar worden voor het eerst prospectieve studies voorgesteld die het volledige potentieel van NbS belichten.
Om onze samenlevingen en economieën duurzamer en rechtvaardiger te maken, is het verhogen van publieke en private investeringen in NbS een sleutelelement van de transitie.
Dit vertaalt zich met name in onderzoek en innovatie via het 'Horizon Europe'-programma (2021-2027). In 'Horizon Europe' worden NbS getest, uitgerold en gepromoot en worden hun voordelen en effecten beoordeeld, met name in de sectoren voeding, bio-economie, natuurlijke hulpbronnen, landbouw, milieu en ruimtelijke ordening in het algemeen en stadsplanning in het bijzonder.
Het Brussels Gewest voert ook NbS in
Milieukwesties behoren natuurlijk tot het DNA van Leefmilieu Brussel. En NbS zijn dus natuurlijk een integraal onderdeel van zijn visie. Om de uitdagingen van het Gewest aan te gaan, heeft Leefmilieu Brussel een geïntegreerde aanpak opgezet om de verschillende milieugerelateerde acties te coördineren via het Brussels Wetboek voor Lucht, Klimaat en Energiebeheersing (BWLKE) en het Brusselse Lucht-Klimaat-Energieplan (LKEP).
Onlangs werd een NbS-project opgezet onder aansturing van Leefmilieu Brussel om de terugkeer de natuur in de stad, de herbegroeiing, het herstel en de herontwikkeling van de biodiversiteitDe diversiteit aan levende soorten die zich kunnen in stand houden en die zich zonder externe hulp kunnen voortplanten (fauna en flora). te bevorderen: renature.brussels. Dit project draagt bij tot de ontwikkeling van het groene en blauwe netwerk en tot het Brusselse ecologische netwerk. De website centraliseert alle informatie over goede praktijken voor ecologisch beheer en zal geleidelijk voorbeeldprojecten van het Gewest opnemen.
Europees getinte initiatieven om de samenwerking met de natuur te verbeteren
Leefmilieu Brussel heeft bijgedragen aan verschillende NbS-initiatieven om milieuduurzaamheid te promoten en de stedelijke veerkracht in Brussel te versterken. Het gaat om grensoverschrijdende projecten die voortkomen uit discussies op Europees niveau. Enkele voorbeelden:
-
Om bij ontwikkelingsprojecten rekening te houden met biodiversiteitDe diversiteit aan levende soorten die zich kunnen in stand houden en die zich zonder externe hulp kunnen voortplanten (fauna en flora)., werd een diagnosetool ontwikkeld voor gebouwen en groene ruimten in het Brussels Gewest: BAF+ (Biodiversiteitspotentieel-oppervlaktefactor). Dit is een indicator die kan worden gebruikt om het ecologisch potentieel van een perceel te beoordelen. De BAF-tool werd oorspronkelijk ontwikkeld door een andere Europese hoofdstad, Berlijn, voor stadsontwikkeling. De Brusselse BAF+, geïnspireerd op de Duitse BAF-tool, is de verhouding die op elk perceel moet worden aangehouden tussen ecologisch nuttig gebied en de totale oppervlakte van het perceel.
-
Parken, tuinen, groene daken, stadsboerderijen, weiden, groene muren, groene ruimten ... De stad barst van de ecosystemen die essentieel zijn voor haar bewoners. Het project European Urban Nature Platform heeft als doel steden te ondersteunen bij het herstel van natuur en biodiversiteit. Dit platform helpt lokale overheden bij het opstellen van stedelijke natuurplannen die kunnen bijdragen tot een groenere stad. Dit instrument werd ontwikkeld op basis van de resultaten van het voorbereidende Europese LIFE-project 'Urban Greening Plans', gecoördineerd door Leefmilieu Brussel, waarin vijf Europese steden en twee verenigingen goede praktijken identificeerden, evenals mogelijke obstakels voor de ontwikkeling van natuurplannen.
-
Het COOLSCHOOLS-project onderzoekt welke effecten natuurgebaseerde 'klimaatschuilplaatsen' kunnen hebben op scholen. COOLSCHOOLS baseert zich op de ervaringen met 4 baanbrekende Europese projecten voor de implementatie van NbS voor de adaptatie aan klimaatveranderingWijst op trage variaties van de klimaatskenmerken mettertijd, op een welbepaalde plaats: opwarming of afkoeling. Sommige vormen van luchtvervuiling, veroorzaakt door menselijke activiteiten, zijn een bedreiging voor het klimaat in de zin dat er een globale opwarming zou kunnen ontstaan. Dit verschijnsel kan belangrijke schade veroorzaken: stijging van de zeeniveaus, verergering van de uiterste klimaatsverschijnselen (droogtes, overstromingen, wervelstormen, enz.), destabilisatie van de bossen, bedreiging voor de zoetwatervoorraden, moeilijkheden voor de landbouw, woestijnvorming, vermindering van de biodiversiteit, verspreiding van tropische ziekten, enz., in Brussel, Barcelona, Parijs en Rotterdam. Het COOLSCHOOLS-onderzoek wordt in de praktijk gebracht door Operatie Re-Creatie, gericht op het vergroenen van speelplaatsen om er gezellige, gedeelde groene ruimtes in de stad van te maken
En tot slot, het woord aan het Belgische voorzitterschap ...
Tussen nu en eind juni kan het Belgische voorzitterschap van de Raad van de EU een constructieve rol spelen in het promoten en implementeren van NbS. Het is een sterk concept en een inmiddels erkende aanpak voor de uitvoering van de Europese Green Deal. Op korte termijn is het doel de volgende Europese legislatuur (2024-2029) te overtuigen van het potentieel van NbS en onderzoek en innovatie op dit gebied aan te moedigen door de financiering van projecten in het volgende financieel meerjarenplan te ondersteunen.
Ondertussen zien in Brussel en in heel Europa tal van initiatieven het daglicht. Nieuwe NbS worden bestudeerd en getest. Als burgers kunnen we lokaal participeren aan milieubeschermingsinitiatieven zoals projecten voor afvalbeheer, het vergroenen van onze straten en gevels of het creëren van stedelijke groene ruimten. Door te kiezen voor duurzame, biologische en natuurvriendelijke producten steunen we lokale landbouw- of bedrijfspraktijken die de natuurlijke ecosystemen in stand houden. Daarnaast kunnen we ons steentje bijdragen door onze tuinen om te vormen tot toevluchtsoorden voor biodiversiteitDe diversiteit aan levende soorten die zich kunnen in stand houden en die zich zonder externe hulp kunnen voortplanten (fauna en flora). en habitats voor lokale wilde dieren. Samen kunnen we van Brussel een gezellige en solidaire stad maken, vol natuur. En innoveren door gebruik te maken van de natuur. Leefmilieu Brussel staat ook klaar als partner om je burgerinitiatieven te ondersteunen.