De Koninklijke Tuinen: groene pareltjes onder ecologisch beheer
- Groene ruimten
- Water
- Biodiversiteit
Je bracht vast al eens een bezoek aan de Brusselse Koninklijke Tuinen. Deze 9 openbare parken, gelegen rondom het koninklijk domein van Laken, bieden de Brusselaars een prachtig streepje natuur boordevol afwisseling. In een nieuwe aflevering van onze podcast kom je te weten hoe deze groene pareltjes op ecologische wijze worden beheerd en gepreserveerd.
We gaan in gesprek met onze collega’s Davy en Arnout, die als parkbeheerder en waterbeheerder samenwerkten aan de renovaties van het Sobieskipark en de Serres van Stuivenberg. Ze nemen ons met plezier mee doorheen de geschiedenis, het heden en de toekomst van de Koninklijke Tuinen. Samen luisteren we naar hun verhalen en kennis over de parken om te ontdekken hoe Leefmilieu Brussel zorg draagt voor deze waardevolle groene ruimtes.
Wandelde je al doorheen de Koloniale Tuin, het Sobieskipark, de Tuin van het Chinees Paviljoen of het Park van Laken met veel bewondering voor de gevarieerde natuur en architectuur? Of genoot je simpelweg van rust en ontspanning in de Koninklijke Tuinen zonder hier al te veel bij stil te staan? Na het beluisteren van deze podcast kijk je hoe dan ook met een nieuwe blik naar deze groene oase in Brussel.
Meer informatie over de Koninklijke Tuinen, en andere groene ruimtes in Brussel, vind je op gardens.brussels
Lees de transcriptietekst
[Titel] De Koninklijke Tuinen: groene pareltjes onder ecologisch beheer
[Intro: Moderator Judith Verbist]
“Hallo! Wist je dat de Koninklijke Tuinen een verzameling zijn van wel 9 parken die door koning Leopold II werden aangekocht? Hij wilde er een grote tuin rond zijn verblijf van maken. En wist je dat bijna 1.000 vierkante meter van de Serres van Stuivenberg recent werden gerestaureerd? Ik ben Judith Verbist en welkom bij deze nieuwe podcast van Leefmilieu Brussel. We spreken vandaag met onze collega's Davy en Arnout. Zij zullen ons wat meer vertellen over de recente renovatie van het Sobieskipark en de koninklijke parken waarvan het deel uitmaakt. Veel luisterplezier.”
[Moderator]
“Hallo, dag Davy en Arnout. Ik stel voor dat jullie jezelf even kort voorstellen. Wat doen jullie bij Leefmilieu Brussel en waar houden jullie je dagelijks mee bezig, Davy?”
[Spreker Davy Van der Meulen]
Hallo, ik ben Davy, landschapsarchitect en parkbeheerder in de zone West van de afdeling Groene Ruimten. Dus, zone West is voor mij de gemeente Koekelberg tot de gemeente Laken. En daarbij zijn de belangrijkste parken het Elisabethpark, het Lakenpark en uiteindelijk ook de mooie Koninklijke Tuinen. Ik ben werkzaam bij Leefmilieu Brussel sinds 2018. Ik beheer en onderhoud die verschillende parken samen met onze verschillende medewerkers. Hierbij worden de grootste delen van deze parken door externe bedrijven onderhouden onder toezicht van onze controleuse der werken. En dan zijn er ook onze koninklijke parken en tuinen die door onze eigen tuinmannen en sectorhoofden worden beheerd.
[Moderator]
Dank je wel, interessant. En Arnout, vertel jij eens wat meer over jezelf.
[Spreker Arnout François]
Hallo, ik ben Arnout. Ik werk sinds zo'n vijftiental jaar bij Leefmilieu Brussel. Ik werk daar in het departement Water en meer bepaald op de dienst Hydrografisch Netwerk. Samen met een achttal andere collega's zijn we verantwoordelijk voor het beheer van de waterlopen en de vijvers en daarnaast doen we ook kleine tot zeer grote inrichtingsprojecten.
[Moderator]
En heb je voorbeelden van enkele concrete projecten waar je momenteel mee bezig bent?
[Arnout]
Recent hebben we de Zenne opengelegd in Haren. Momenteel zijn we ook bezig te kijken of we een zwemvijver kunnen aanleggen in Anderlecht. Daarnaast werd het Sobieskipark ook helemaal heringericht.
[Moderator]
Interessant, leuk om te weten dat er misschien binnenkort een zwemvijver in Brussel komt. Davy, het Sobieskipark werd recent gerenoveerd. Het is slechts een van de vele koninklijke tuinen. Kan jij de koninklijke parken en hun geschiedenis even kort beschrijven of misschien enkele highlights geven. Welke parken zijn de belangrijkste of de mooiste volgens jou?
[Davy]
Er valt inderdaad wat te zeggen over die koninklijke parken. In feite zijn het allemaal kleine eigendommen die rond het koninklijk domein van Laken liggen en die daarom ook koninklijke parken heten. De belangrijkste daarin zijn de Koloniale Tuin, het Sobieskipark, de Tuinen van de Bloemist, het 21 juli-square, het Chinees Paviljoen en de Japanse Toren. Dat zijn echt wel de verschillende koninklijke parken die we hebben. Het zijn allemaal parken die rondom het koninklijk domein liggen en oorspronkelijk ook eigendom waren van onze koninklijke familie.
[Moderator]
De koninklijke familie, over welke eeuw spreken we dan juist? Over welke tijdsperiode?
[Davy]
We spreken dan over eind 19e, begin 20e eeuw. Dat is dan de periode van Leopold II.
[Moderator]
En klopt het dat Leopold II van al die verschillende parken één grote tuin wilde maken?
[Davy]
Hij wilde daar inderdaad één grote tuin van maken, maar wel met verschillende functies. Bijvoorbeeld, het Sobieskipark was oorspronkelijk bedoeld als koninklijke boomgaard. In de Koloniale Tuin verzamelde de koning verschillende planten uit zijn verschillende kolonies. En dan hebben we ook nog de Serres van Stuivenberg waarin lokale groenten en fruit werden gekweekt.
[Moderator]
Als ik het goed begrijp zijn de parken momenteel toegankelijk voor iedereen. Wanneer is dat juist begonnen, dat mensen gewoon gebruik konden maken van die parken en daar de mooie natuur konden bewonderen?
[Davy]
Ja, dat is inderdaad wel in verschillende fases gebeurd. In 1975 heeft de koning ons deze parken in beheer geschonken via een koninklijke schenking. Stapsgewijs hebben we sindsdien al die parken toegankelijk kunnen maken voor het grote publiek.
[Moderator]
Arnout, valt er iets te zeggen over water in die parken? Is er water aanwezig? Zijn er recent veranderingen aangebracht in die parken? Valt daar iets over te zeggen?
[Arnout]
Ja, natuurlijk. Water is heel belangrijk in de parken. Het is de bron van al het leven. De parken zijn eigenlijk historisch gezien ontstaan door overstromingsgebieden die behouden bleven. Daardoor hebben de parken een heel belangrijke functie: om overstromingen tegen te gaan, bijvoorbeeld door het water waar het valt vast te houden voordat het in de rioleringen komt.
[Moderator]
Ze hebben dus eigenlijk een sponseffect, zou je kunnen zeggen. Dus die parken zuigen het water op en zorgen ervoor dat er geen overstromingen zijn?
[Arnout]
Ja, en dan wordt het water langzaam terug vrijgegeven aan de beken of aan de vijvers.
[Moderator]
Oké, dus ook een vorm van recycleren van water eigenlijk?
[Arnout]
Inderdaad, en ook het aanvullen van de grondwaterstand, wat heel belangrijk is tegenwoordig met de droogteproblematiek. Omwille van de klimaatopwarming is het heel belangrijk om zoveel mogelijk de grondwaterstand op peil te houden.
[Moderator]
De parken zijn dus niet alleen een pareltje voor de bezoekers maar hebben ook een belangrijke rol op het vlak van de stad beschermen tegen overstromingen en op het vlak van waterbeheer. Een andere vraag: hoe worden die koninklijke parken beheerd, Davy?
[Davy]
Die worden ecologisch beheerd. Leefmilieu Brussel gebruikt sinds de jaren ’90 geen pesticiden meer. Dat ecologisch beheer, hoe wordt dat gedaan? In feite is dat gewoon in beheer het algemeen uitwerken en onderhouden van onze groenelementen. Een concreet voorbeeld is eventueel het gras maaien. Waar we vroeger wekelijks het gras maaiden, laten we het gras nu ongeveer 2 à 3 weken groeien. Alles hangt af van de weersomstandigheden natuurlijk. We laten ook meer en meer hooizones staan in onze parken. We maken takkenrils, dat zijn wandjes die gemaakt worden met het hakselhout en verschillende takken van de beplanting die we snoeien, die we allemaal in een open en mooi gestructureerd element plaatsen in onze parken. Dat zijn allemaal verschillende aspecten en elementen om over te stappen naar een ecologisch beheer.
[Moderator]
Oké, en waarom werd het Sobieskipark gerenoveerd? Waren er bepaalde problemen die moesten worden aangepakt in dat park?
[Davy]
We zaten natuurlijk met een verouderde infrastructuur. De wegenis was in slechte staat en we hebben er eerlijk gezegd ook van geprofiteerd dat het departement Water een project had aan de vijver. Dat waren dus twee vliegen in één klap. Zo hebben we dan van een mooie samenwerking geprofiteerd om onze paden nieuw leven in te blazen.
[Moderator]
Ja, je spreekt van een project van het departement Water. Arnout, welk project was dat dan?
[Arnout]
Juist, voor ons was de aanleiding voor de werken dat de buis tussen het Koloniaal Park en het Sobieskipark in slechte staat was. Door de jaren heen komen er verzakking in die buizen en komen er wortels in. Daardoor werd de waterdoorstroming beperkt. Aangezien we voor de vervanging van die buis toch belangrijke werken moesten doen, hebben we er ook van geprofiteerd om slib uit de vijver te halen. Na verloop van tijd komt die vijver helemaal vol slib door de bladval, wat dan heel slecht is voor de waterkwaliteit. Daarnaast hebben we ook van de gelegenheid gebruik gemaakt om de oevers aan een kant van de vijver flauw te maken, zodat de dieren, de fauna, gemakkelijker uit het water geraken en ook zodat de vegetatie kan hernemen.
[Moderator]
Dus het flauw maken van die randen is belangrijk voor de vegetatie en voor de dieren. En in welk opzicht is dat dan zinnig voor de planten?
[Arnout]
Dat is heel goed voor de waterkwaliteit, zodat de planten hun rol kunnen spelen van natuurlijke waterzuiveraar.
[Moderator]
Een beetje zoals bij een zwemvijver, in ecologische zin?
[Arnout]
Ja, inderdaad. En dat voorkomt dat er zich in de zomer problemen voordoen met blauwalgen, bijvoorbeeld, die dan zorgen dat de eenden ziek worden, dat heel het systeem verstoord geraakt.
[Moderator]
Oké, interessant. Wat was de grootste uitdaging bij het renoveren van de serres, Davy?
[Davy]
Bij de Serres van Stuivenberg was de uitdaging effectief het oud aspect met het nieuwe gebruik te kunnen combineren. We zitten daar met een zeer mooi architecturaal patrimonium dat we hebben moeten en kunnen herstellen. Je moet weten dat de sites van de Serres van Stuivenberg niet geklasseerd zijn. We hebben ons dus wel kunnen permitteren om een beetje buiten het kader te gaan door het herstellen en renoveren van een deel van de bestaande serres, maar ook het tonen van een nieuwe architecturale structuur van serres aan het grote publiek. Dus dat was een beetje de uitdaging.
[Moderator]
Ja, de uitdaging was om zowel de oude als de nieuwe elementen tot één eindresultaat te brengen. We hebben het al gehad over regenwater, maar hoe wordt het regenwater specifiek beheerd en welke rol speelt het regenwaterbeheer bij het behoud van de Koninklijke Tuinen, Arnout?
[Arnout]
Ja, dus in dit project hebben we – en dat doen we nu meer en meer voor alle projecten – het water vast proberen te houden. Dus, langs de paden in het park maken we, via greppels die opgevuld worden met grind, infiltratieputten waarlangs het water kan infiltreren. Dat was belangrijk in het Sobieskipark. Omdat het water van de Heizelbeek, die uit het Koloniaal Park komt, via de Sobieskivijver naar de Clementinevijver gaat en daar op het einde dan naar de riolering. Om zoveel mogelijk water vast te houden was het belangrijk om het regenwater in het Sobieskipark te houden.
[Moderator]
En dat is momenteel allemaal al uitgevoerd? Die projecten kun je zien als je naar het park gaat, of is dat iets dat niet te zien valt met het blote oog?
[Arnout]
Ja, van de regengeulen ga je in de kasseien zien dat die aan het gazon langs de paden worden geleid, maar van de infiltratiebekkens ga je weinig zien. Je ziet de ondergrond.
[Moderator]
Dus dat is een project dat reeds werd uitgevoerd in het park, maar zijn er eventueel ook toekomstprojecten?
[Arnout]
Ja, de bedoeling is eigenlijk om de Molenbeek die in de buurt stroomt terug te herstellen. Nu gaat die op het einde van het Koning Boudewijnpark terug in de riolering en de bedoeling is om die terug te verbinden met het kanaal of met de Zenne, zoals vroeger het geval was. Toen stroomde de Molenbeek langs de vijvers van het koninklijk domein naar het kanaal. Op een termijn van 5 à 10 jaar gaan we proberen die verbinding terug te herstellen.
[Moderator]
Dat is wel een project van lange adem zou je kunnen zeggen. Oké, en hoeveel regenwater kan er worden opgeslagen in de regenputten van het park?
[Arnout]
Er waren 2 grote regentanks onder de serres van ongeveer 500 kuub, dus 500 maal 1.000 liter is dat eigenlijk. Die werden helemaal hersteld. Bovendien werd er nog een stookkelder, die eigenlijk gebruikt werd om sinaasappelbomen te kweken, omgevormd tot een bijkomend reservoir van 300 kuub. Dus in totaal hebben we een 800-tal kuub, dat is 1/3 meer dan origineel voorzien.
[Moderator]
Wat wordt er dan juist gedaan met dat water? Want dat wordt opgeslagen, heeft dat dan een doel?
[Davy]
Ja, inderdaad. Het meeste van dat water wordt gewoon hergebruikt in de tuinen voor het begieten van de beplanting tijdens de droogteperiodes. Je moet weten dat we helemaal autonoom zijn op dat gebied, dat we geen drinkwater gebruiken om de planten te besproeien. Dus het is allemaal water dat gerecupereerd werd door het aanbrengen van deze nieuwe componenten, elementen en citernes waarin het water wordt gerecupereerd.
[Moderator]
Ja, dus dat is een vorm van ecologisch beheer?
[Davy]
Inderdaad, dat hoort erbij.
[Moderator]
En hoeveel tijd nam het renovatieproject in beslag en hoeveel geld werd er besteed aan de renovatie van de serres en het park, Davy?
[Davy]
We hebben dit kunnen doen op een periode van 29 maanden en er werd een budget van 5 miljoen euro aan gespendeerd.
[Moderator]
5 miljoen euro, dat lijkt veel geld.
[Davy]
Dat lijkt inderdaad veel geld en dat is ook veel geld, maar je moet wel weten dat er specifieke technieken werden gebruikt, specifiek vakmanschap dat die technieken kan uitwerken. Ook werden nobele materialen gebruikt zoals metaal, hout, kasseien, enzovoort. Dus, dat kost natuurlijk wel allemaal veel geld. We hebben natuurlijk ook niet veel geluk gehad, want de werf is juist na de coronaperiode uitgevoerd. Dus ja, er golden toen echt wel materiaalprijzen die niet meer normaal waren en dat heeft ook allemaal meegespeeld.
[Moderator]
Ja. En je zei net dat het 29 maanden heeft geduurd. Arnout, is dat dan in één keer uitgevoerd of hoe gaat dat dan?
[Arnout]
De werf werd in verschillende fases uitgevoerd. Ten eerste was er het herstel van de serres. Ten tweede was er de verbinding van de Koloniale Vijver met de Sobieskivijver. Ten derde was er de herinrichting van de vijver. En uiteindelijk werden ook alle paden vervangen. Die waren oorspronkelijk in Victoriakasseien en die werden nu door greskasseien (of vlakke kasseien) vervangen.
[Moderator]
En was er een reden waarom dat in verschillende fases is gelopen?
[Arnout]
Ja, dat was om zoveel mogelijk de impact voor de bezoekers te beperken, zodat zij toch nog konden blijven genieten van de parken.
[Moderator]
Als ik het juist heb, dan is nu alles open en toegankelijk voor iedereen?
[Arnout]
Inderdaad, klopt.
[Davy]
Alles is open, alles is te bewonderen.
[Moderator]
Fijn, zeker eens naartoe gaan is de boodschap voor de luisteraar. Oké, het is een leuk park, je kan er natuurlijk gaan rondwandelen. Zijn er nog andere activiteiten die daar plaatsvinden in het Sobieskipark, Davy?
[Davy]
Het bewonderen van al het moois in het Sobieskipark, en in de parken in het algemeen, is effectief al een zeer mooie bezigheid. Er komen ook wel veel trouwers in de Tuinen van de Bloemist, het Sobieskipark, en nu ook in de recent vernieuwde Serres van Stuivenberg om foto's te nemen. Ja, we hebben hier soms ook wel wat overlast mee. Maar dat hoort gewoon bij het algemene gebruik van een openbaar park.
[Moderator]
Daar staan serres hebben we gehoord in het interview. Zijn die serres momenteel in gebruik?
[Davy]
Die zijn nog niet in gebruik. Er is een kandidatuur opengesteld voor een ingebruikname van de serres. Leefmilieu Brussel hoopt om meer lokale groententeelt enzovoort te kunnen inbrengen. Dus het wordt wel een leuk initiatief en een mooi project dat zich daarin zal kunnen vestigen.
[Moderator]
Ja, leuk. Kan men nog deelnemen aan deze oproep?
[Davy]
De kandidatuur is bijna afgesloten. We hebben de eerste kandidaat vandaag nog ontmoet. Dus begin 2024 zullen we hopelijk wel de geschikte kandidaat gevonden hebben. En de eerste groentjes en fruit zullen waarschijnlijk wel in de loop van 2024 kunnen worden verkocht op de site van Stuivenberg.
[Moderator]
Fijn, ik ben benieuwd. We hadden het eerder ook over leven en water en dat water de bron is van al het leven. Arnout, welk leven kunnen we zien in die parken, in die Koninklijke Tuinen? Zijn er bepaalde diersoorten die we daar kunnen tegenkomen of kunnen gaan bewonderen?
[Arnout]
De parken zijn ecologische corridors. Naast de algemene watervogels zoals de waterhoen, de meerkoet en de eendjes hebben we ook de vos die langskomt en de buizerd die overvliegt. We zien ook in de vijvers dat de amfibieën terug tot leven komen. We zien kikkers en padden. De natuur herstelt zich heel snel.
[Davy]
Het ecologisch beheer dat we toepassen, brengt natuurlijk ook meer fauna en flora naar onze parken toe. Er is veel diversiteit.
[Moderator]
Ja, superfijn. Stel nu dat we kijken naar de toekomst, hebben jullie dan een wens? Iets waarvan jullie denken “dat zou leuk zijn, mocht dat in de toekomst nog plaatsvinden in het park”, Davy?
[Davy]
Algemeen denk ik dat mijn voornaamste wens is dat de mensen meer respect tonen voor hun omgeving. We hebben in Brussel veel geluk dat we mooie, zeer groene ruimtes hebben met veel diversiteit. Laten we dus respect tonen voor de natuur. Laten we ons afval gewoon meenemen, sorteren, op de paden blijven, onze honden aan de leiband houden. Dat zijn allemaal belangrijke aspecten die het verschil maken uiteindelijk. En ook algemeen, respect tonen voor onze tuinmannen en onze parkwachters die dagelijks al het nodige doen om onze groene ruimtes in stand te houden en ze klaar te stomen ook voor de nabije toekomst die ons te wachten staat.
[Moderator]
Ja, de nabije toekomst die ons te wachten staat ... Waar denk je dan aan?
[Davy]
Klimaatverandering natuurlijk, zich gewoon moeten aanpassen. We wensen allemaal meer toegang te krijgen tot deze groene ruimtes, maar laten we daar dan ook wel respect voor tonen. Dat is belangrijk.
[Moderator]
Dat vind ik een mooie wens. Ik hoop en ik duim ervoor dat deze wens van jou uitkomt. Arnout, heb jij ook nog een wens?
[Arnout]
Ja, op het gebied van water is het natuurlijk belangrijk dat de waterkwaliteit behouden blijft en goed blijft. Dus, een oproep aan de bezoekers is misschien om de eendjes en de vogels niet te voederen, zodat het overtollige brood bijvoorbeeld niet in het water terecht komt en dan gaat rotten met algengroei en slechte kwaliteit als gevolg.
[Moderator]
Want dat brood heeft dus niet alleen een impact op de eenden, maar eigenlijk ook op de hele habitat errond?
[Arnout]
Ja, het zorgt ervoor dat er te weinig zuurstof in het water komt en daardoor gaan de algen sterk groeien en krijg je natuurlijk problemen met ziektes zoals blauwalg enzovoort.
[Moderator]
Ja, dus het verstoort eigenlijk het natuurlijke evenwicht van de vijver. Mooie wensen, ik duim.
[Slot: Moderator]
Bedankt om te luisteren naar deze podcast van Leefmilieu Brussel over de koninklijke parken en de renovatie van het Sobieskipark. Aarzel niet om onze website gardens.brussels te bezoeken als je meer wil weten over parken en bossen in Brussel. Abonneer je op onze maandelijkse nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van milieunieuws in Brussel en onze toekomstige podcasts. Tot snel! Dit was Judith Verbist voor Leefmilieu Brussel. Bedankt voor het luisteren.