Luchtkwaliteit : concentratie van troposferisch ozon (O3)

Indicator - Actualisering : december 2021

Troposferisch ozon vormt zich in de atmosfeer vanuit andere substanties waaronder stikstofdioxide NO2. De fotochemische reactie treedt hoofdzakelijk op tussen midden juni en midden augustus en kan in het geval van veel zon ozonpieken veroorzaken als er ook precursoren zoals stikstofdioxide voorhanden zijn. Indien het ozon in abnormaal hoge hoeveelheden aanwezig is, kan het ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. In het Brussels Gewest wordt de Europese streefwaarde voor de bescherming van de volksgezondheid gerespecteerd sinds 2005.

Context

Ozon is een secundaire polluent; dat betekent dat ozon niet rechtstreeks in de omgevingslucht wordt uitgestoten door menselijke activiteiten, maar gevormd wordt uit stoffen die al in de lucht aanwezig zijn. De vorming van ozon is een fotochemische reactie die ultraviolette straling vereist en zich dus alleen voordoet bij veel zon. 
Abnormaal hoge ozon waardes hebben gevolgen voor de volksgezondheid (ademhalingsproblemen) en het milieu.

Europese waarden en richtwaarde van de Wereldgezondheidsorganisatie

Om te voorkomen dat effecten optreden die op lange termijn schadelijk zijn voor de gezondheid van mens en/of milieu in zijn geheel, bevat de Europese richtlijn 2008/50/EG betreffende de kwaliteit van de omgevingslucht onderstaand “streefcijfer” voor ozon; het geldt sinds 2010:

• 120 µg/m³ als hoogste glijdend 8-uurgemiddelde over de tijdsspanne van een dag, 
• maximum 25 overschrijdingsdagen per jaar, berekend als gemiddelde over 3 op elkaar volgende jaren.

De door de WGO aanbevolen waarde in 2021 (3-4 overschrijdingen per jaar van de dagelijkse  8- uurgemiddelde ozonconcentratie van de drempel waarde van 100 µg/m³) werd in geen enkel meetstation in het BHG gehaald, zoals wel al het geval was voor de aanbevolen waarde in 2005 (zelfde drempel maar zonder overschrijding). 

Evolutie van de O₃-concentratie in de lucht

Het telemetrisch meetnet van het Gewest telt 7 meetposten die continu het troposferisch ozon meten. Onze indicator baseert zich op de gegevens die in Ukkel worden opgetekend. Aangezien de meetpost in Ukkel op enige afstand van belangrijke verkeersaders gelegen is (in een residentiële omgeving met weinig verkeer), hebben de ozonvormende processen er de overhand op de afbraakprocessen die optreden wanneer er NO voorhanden is (gas, dat men voornamelijk vindt in de buurt van het verkeer).

Evolutie van de gemiddelde en de mediane ozon-jaarconcentraties in de meetpost Ukkel (1986-2020)

Bron : Leefmilieu Brussel, Dpt. Laboratorium, Luchtkwaliteit

 In 2020 bedroegen de gemiddelde en mediane jaarconcentraties van troposferisch ozon 54 µg/m³, in de meetpost van Ukkel. In de jaren ’90 lijkt de mediane jaarconcentratie toe te nemen, wat valt te verklaren door een algemene daling van de NO-concentraties (ozonafbrekende polluent). De mediane jaarconcentraties en de jaargemiddelden stabiliseren zich vanaf de jaren 2000. Tenslotte vertonen de jaarlijkse concentraties de laatste tien jaar een langzame stijging. Deze algemene tendens weerspiegelt de toename van de achtergrond ozonconcentraties, terwijl de ozonpieken daarentegen neigen af te nemen.
De stijging in 2020 ten opzichte van 2019 kan worden verklaard door een complexe combinatie van meteorologische omstandigheden die bevorderlijk zijn voor hoge ozonconcentraties, en de algemene afname van de bedrijvigheid (met name de verkeersintensiteit) gedurende bepaalde maanden van het jaar 2020, naar aanleiding van de maatregelen die zijn genomen in het kader van de gezondheidscrisis.

Het meetpunt in Sint-Agatha-Berchem, weg van de invloed van het verkeer, vertoont ook hoge gemiddelde jaarconcentraties (52 µg/m³). In het stadscentrum daarentegen en in de buurt van verkeersaders (meetstations van Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-Jans-Molenbeek en Sint Katelijne) dragen de primaire stikstofmonoxide-emissies door het verkeer rechtstreeks bij tot de ozonafbraak, wat de lagere ozonconcentraties verklaart (44 tot 47 µg/m³).

Conformiteit met de Europese streefwaarden

Aantal overschrijdingsdagen vastgesteld in de meetpost Ukkel voor de streefwaarde van 120 µg/m³ die geldt voor het achtuurgemiddelde van de ozonconcentratie (1986-2020)

Bron : Leefmilieu Brussel, Dpt. Laboratorium, Luchtkwaliteit

Sinds de periode 2005-2007 worden in het Brussels Gewest de Europese waarden voor de bescherming van de gezondheid nageleefd. In de periode 2017-2019 waren er gemiddeld over deze 3 jaar tussen 4 (meetpost Sint-Lambrechts-Woluwe) en 21 (meetposten Sint-Agatha-Berchem) overschrijdingsdagen, afhankelijk van de kenmerken van de omgeving waar deze meetposten zich bevinden. Dit aantal is dus wel degelijk lager dan het toegelaten gemiddelde van 25 dagen, berekend als gemiddelde over 3 jaar.
Het valt op dat voor de jaren met zeer zonnig weer tijdens de maanden juli en augustus, er telkens meer dagen met overschrijding werden genoteerd. Dat was bijvoorbeeld het geval in de jaren 2003, 2006 en 2018, en in mindere mate in 2019 en 2020.