Burgers verzamelen gegevens over de Brusselse biodiversiteit ("crowdsourcing")

Indicator - Actualisering : mei 2021

Initiatieven om de inzameling van gegevens over natuur en milieu door de burger (“crowdsourcing”) te bevorderen worden steeds talrijker. De doelstellingen zijn afhankelijk van het project wetenschappelijk alsook educatief. 

De website www.bru.waarnemingen.be is een portaal, waarmee iedereen, zowel professionele natuurvorsers als amateurs, hun eigen waarnemingen in het Brussels Gewest van planten, dieren en paddenstoelen kunnen invoeren. In april 2021 telde de database meer dan 1.100.000 waarnemingen van 6.341 soorten.

Waarnemingen.be : een Belgische interface, beschikbaar voor iedereen om natuurwaarnemingen op te slaan en te delen

Het informeren en sensibiliseren van burgers over de natuur zijn van vitaal belang voor een duurzaam stadsontwikkelingsbeleid. Dit bewustmaken heeft waarschijnlijk veel voordelen bij het verwerven van respect voor groene ruimtes en biodiversiteit, bij het opwekken van een algemene interesse voor milieuvraagstukken, bij de natuureducatie (o.a. van kinderen), en bij het actief betrekken van mensen bij milieuprojecten. Ook bevordert contact met de natuur zowel de fysieke als de mentale gezondheid. Het observeren van soorten door natuurkenners of liefhebbers draagt bij tot een belangstelling voor de natuur.  Bovendien zorgt de invoer van gegevens op deze website voor het verbeteren van de kennis over de lokale biodiversiteit.
De websites www.waarnemingen.be en zijn Franstalige versie www.observations.be werden ontwikkeld in 2008 op initiatief van Natuurpunt, Stichting Natuurinformatie en Aves-Natagora. Het gaat om portaalsites waar ieder zijn eigen observaties kan invoeren. Op vraag van Leefmilieu Brussel werd een Brusselse versie van de site ontwikkeld in het Nederlands en het Frans (www.bru.waarnemingen.be en www.bru.observations.be).  
De Nederlands- en Franstalige websites delen dezelfde gegevensbank. Dat betekent dat de waarnemingen die in een van beide systemen werden ingevoerd voor het andere systeem zichtbaar zijn en ermee worden gedeeld. Evenzo worden de in de Brusselse databank gecodeerde waarnemingen gedeeld met nationale websites. Deze websites worden gevoed met waarnemingen van zowel werkgroepen en experts als met losse waarnemingen door natuurliefhebbers of erkende natuurkenners. Er wordt bovendien gezorgd voor een goedkeuringsprocedure voor de waarnemingen.

In 2020 werden door 774 personen regelmatig natuurwaarnemingen in het Brussels Gewest ingevoerd in waarnemingen.be

De indicatoren in onderstaande grafieken tonen hoeveel personen op jaarbasis regelmatig flora- of faunawaarnemingen in het Brussels Gewest, voor verschillende taxonomische groepen, ingeven op deze websites. Enkel de personen die binnen eenzelfde taxonomische groep meer dan 5 verschillende soorten per jaar (10 voor vogels) of over de verschillende taxonomische groepen heen meer dan 100 verschillende soorten waarnamen, worden in rekening gebracht.
In een tijdsbestek van 13 jaar is het aantal personen die regelmatig gegevens invoeren 13 keer zo groot geworden, van 59 in 2008 tot 774 in 2020 (er moet worden opgemerkt dat dit cijfer een onbepaald aantal dubbeltellingen omvat door actieve waarnemers voor verschillende taxonomische groepen). Na een lichte stagnatie in 2014-2016 is het aantal waarnemers tussen 2017 en 2020 opnieuw aanzienlijk vooruitgegaan. Ten opzichte van de omvang van de Brusselse bevolking is het aantal waarnemers dat zijn waarnemingen registreert in de database eerder beperkt en er is nog altijd ruimte voor verbetering, zeker voor bepaalde groepen (zoogdieren, reptielen en amfibieën enz.).

Vogels vormen de taxonomische groep met het grootste aantal waarnemers, namelijk 244 personen in 2020

Het is geen verrassing dat de vogels de meest populaire taxonomische groep vormen zoals de grafieken hieronder tonen. In 2020 hebben 244 personen meer dan 10 waarnemingen van vogels geregistreerd in het Brussels Gewest en dit cijfer heeft de neiging van jaar tot jaar te stijgen.  
Voor de insecten en andere geleedpotigen hangen de aantallen af van de taxonomische groep.  Vlinders en bijen, wespen en mieren zijn momenteel de meest populaire groepen. Groepen zoals de sprinkhanen en krekels (rechtvleugeligen), die doorgaans moeilijker te observeren zijn en waarvan de identificatie vaak gespecialiseerde literatuur vereist, worden slechts door een zeer klein aantal natuurvorsers waargenomen. 
Er zijn ook maar zeer weinig natuurvorsers die waarnemingen registreren van de gewervelde taxonomische groepen buiten de vogels (zoogdieren, vissen, amfibieën en reptielen).  Dit zijn nochtans groepen die ook bij het grote publiek gekend zijn. Hun doorgaans verborgen of nachtelijke levenswijze verklaart waarschijnlijk, toch ten dele, het beperkt aantal waarnemingen. De toename van het aantal waarnemers van reptielen en amfibieën vanaf 2017 is waarschijnlijk gerelateerd aan het bijwerken van de atlas van amfibieën en reptielen van het Brussels Gewest (veldinventaris voor de periode 2017-2019). Wat de vissen betreft zijn er geen waarnemers die meer dan 5 waarnemingen per jaar registreren. 
In het algemeen is het aantal waarnemers van planten in de loop der jaren toegenomen en in 2020 was er een aanzienlijke stijging. Dit geldt ook voor de paddenstoelen.  Mossen en korstmossen daarentegen worden door weinig waarnemers in het oog gehouden.  

Jaarlijkse evolutie van het aantal regelmatige waarnemers per taxonomische groep (2008-2020)

Bron: www.bru.waarnemingen.be

6.341 soorten waargenomen in het Brussels Gewest en geïnventariseerd in waarnemingen.be in 2021

Tussen de totstandbrenging van de website in 2008 en april 2021 werden er meer dan 1.100.000 waarnemingen van 6341 verschillende soorten geregistreerd op www.bru.waarnemingen.be, met inbegrip van een aantal waarnemingen van voor 2008. 82,5% van deze waarnemingen heeft betrekking op vogels en planten.

Verdeling van de waarnemingen tussen de verschillende taxonomische groepen (april 2021)

Bron: www.bru.waarnemingen.be, website geraadpleegd op 28 april 2021

De grafiek hieronder geeft het aantal waargenomen soorten per taxonomische groep.  De meest vertegenwoordigde groepen, in termen van aantal soorten, zijn de paddenstoelen, planten en bepaalde insectenordes zoals de lepidoptera (nachtvlinders en dagvlinders), de coleoptera (kevers, lieveheersbeestjes, loopkevers en andere), de diptera (vliegen en muggen), of nog de hymenoptera (bijen, wespen en mieren).

Verdeling van de geobserveerde soorten per taxonomische groep, exotische soorten inbegrepen (april 2021)

Bron: www.bru.waarnemingen.be, website geraadpleegd op 28 april 2021

Deze cijfers weerspiegelen, tot op zekere hoogte, de diversiteit van de soorten binnen elke groep. De cijfers worden echter ook beïnvloed door de inventarisatieacties en door de min of meer makkelijke waarneming en identificatie van de soorten dat verschilt naargelang de taxonomische groep. 
De volgende grafiek vergelijkt het aantal waargenomen soorten per taxonomische groep in het Brussels Gewest enerzijds en voor heel België anderzijds. Vis is de groep waarvan in het Brussels Gewest, in vergelijking met heel België, de minste soorten zijn waargenomen (8%). Dit in tegenstelling tot andere groepen, waar dit percentage hoog ligt, zoals bij reptielen en amfibieën (77%), libellen (70%), planten (61%), vogels en zoogdieren (51 % elk) alsook bij de krekels en sprinkhanen (44%).

Aantal waargenomen soorten (exotische soorten inbegrepen) per taxonomische groep in het Brussels Gewest en in heel België (mei 2021)

Bron: www.bru.waarnemingen.be, website geraadpleegd op 3 mei 2021 

Ondanks de vooroordelen inherent aan bovenstaande gegevens, illustreren deze resultaten het feit dat, ondanks zijn beperkte oppervlakte en zeer stedelijk karakter, het Brussels Gewest een grote diversiteit aan flora en fauna bezit.