Invasieve uitheemse soorten

De verspreiding van invasieve exoten in de natuur vormt een van de voornaamste bedreigingen voor de inheemse biodiversiteit. Bovendien kunnen de invasieve soorten aanzienlijke gevolgen met zich meebrengen voor de economie en de volksgezondheid.

Begin 2015 telde de databank van het Belgisch Forum Invasieve Soorten 87 soorten in België. Van deze 87 soorten behoren er 43 tot de zwarte lijst (soorten met een hoge milieu-impact). 49 soorten (waarvan 26 van de zwarte lijst) werden in het Brussels Gewest geregistreerd in de periode van 2011 tot 2014. Het gaat hierbij hoofdzakelijk om vaatplanten. Van deze soorten werden er 6 voor het eerst waargenomen op het gewestelijk grondgebied tussen 2011 en 2014: 4 vaatplanten (waarvan 3 van de zwarte lijst), 1 vogel en 1 vis. 12 invasieve soorten - hoofdzakelijk planten - die tussen 1900 en 2006 in het Brussels Gewest werden waargenomen, zijn niet geïnventariseerd voor de periode 2011-2014. Bij gebrek aan een systematisch monitoringsysteem betekent dit echter niet dat deze soorten zijn verdwenen.

Het probleem van invasieve uitheemse soorten

De mens introduceert reeds eeuwenlang, doelbewust of per ongeluk, dier- en plantensoorten buiten hun natuurlijk verspreidingsgebied.  Sommige soorten kunnen zich aan de nieuwe omgeving aanpassen, planten zich voort en verspreiden zich soms zelfs in die mate dat ze de seminatuurlijke habitat koloniseren. Door de groeiende mondialisering van de economie en de explosieve toename van het toerisme nemen ook deze soorten steeds meer toe.

Wanneer bepaalde uitheemse soorten zich echter blijven verspreiden in de lokale natuur, kan dit leiden tot het verdwijnen van inheemse soorten en het ecosysteem sterk beïnvloeden (concurrentie met de lokale soorten om voedsel of broedplaatsen, invasief gedrag bij afwezigheid van of gebrek aan natuurlijke vijanden, buitensporige predatie, binnendringen van oppervlaktewateren, enz.). Ze kunnen eveneens ernstige gevolgen met zich meebrengen voor de economie (schade aan de gewassen, beperkingen voor de scheepvaart of de waterrecreatie, regulerende maatregelen, alsook maatregelen voor het herstel van de biodiversiteit enz.) en de volksgezondheid (infectieziekten, allergieën, brandwonden enz.).

Deze (potentiële) invasieve uitheemse soorten worden dan ook uitvoerig onderzocht om hun aanwezigheid en evolutie te observeren, hun ecologie en mogelijke impact te beschrijven, en vast te stellen welke beheersmaatregelen moeten worden getroffen om hun impact te beperken.

Invasieve uitheemse soorten in het Brussels Gewest

Het Belgisch Forum Invasieve Soorten verzamelt informatie en houdt een database bij van invasieve soorten die de lokale biodiversiteit bedreigen (“Harmonia”). Begin 2015 telde deze databank 101 soorten (in 2009 waren dit er 90). Van deze soorten staan er 43 op de zwarte lijst (hoge milieu-impact), 38 op de bewakingslijst (gematigde milieu-impact) en 14 op de alarmlijst (soorten die in de buurlanden werden aangetroffen met een gematigde of hoge impact). De overige 6 soorten zouden weinig impact hebben.

49 soorten die in de databank van Harmonia zijn opgenomen (waarvan er 26 behoren tot de zwarte lijst), werden tussen 2011 en 2014 opgemerkt in het Brussels Gewest. Ongeveer drie vierde van deze soorten is vaatplanten. Het aantal invasieve soorten ligt waarschijnlijk echter hoger, omdat niet alle aanwezige soorten zullen zijn geregistreerd bij gebrek aan een systematisch monitoringsysteem.  Vooral bepaalde invasieve uitheemse planten die voor 2011 in het Brussels Gewest werden waargenomen, zijn waarschijnlijk nog steeds aanwezig.

Van deze 49 soorten werden er 6 voor het eerst op het grondgebied gesignaleerd tussen 2011 en 2014: 4 vaatplanten (waarvan 3 op de zwarte lijst), 1 vogel en 1 vis.  De 4 planten werden tot dusver slechts op een of twee plaatsen gesignaleerd.

De alarmlijst voor het Brussels Gewest telt 46 soorten.  De lijst bevat de invasieve soorten die tussen 1900 en 2006 in het Gewest werden opgemerkt, maar die sindsdien niet meer werden gesignaleerd (12 soorten), alsook de invasieve soorten die elders in België - soms nabij de gewestelijke grens - en in de buurlanden (alarmlijst van de databank Harmonia) werden waargenomen, maar niet in het Brussels Gewest.

De halsbandparkieten

Drie soorten groene parkieten, ontsnapt of vrijgelaten, hebben zich uitstekend aangepast aan de omgeving en nestelen zich in grote hoeveelheden in het Brussels Gewest. Door hun exponentiële groei sinds de jaren '90 worden deze parkieten aandachtig gevolgd.  Op vraag van Leefmilieu Brussel voerde Natagora in 2008 een onderzoek naar de werkelijke en potentiële impact van de halsbandparkieten (Psittacula krameri). Volgens deze studie wordt in het Brussels Gewest de meeste hinder veroorzaakt bij hun nesten (geluidshinder, uitwerpselen, schade aan de bomen). De grootste zorg is dat deze holtebewonende vogels een te sterke concurrentie gaan vormen voor de inheemse holtebewonende vogels en vleermuizen. Hoewel tot dusver nog geen dergelijke impact kon worden aangetoond, blijft dit aan de orde, in het bijzonder wanneer er een tekort aan holle bomen zou zijn.

Sinds een aantal jaren merken deskundigen een sterke toename op van parkietpopulaties buiten Brussel, zoals blijkt uit de kaarten hieronder.  Aangezien parkieten gedeeltelijke vruchteneters zijn, zou aanzienlijke schade kunnen worden berokkend op die plaatsen waar de boomgaarden een belangrijke economische rol spelen, meer bepaald in het Pajottenland.

Waarnemingen van halsbandparkieten (Psittacula krameri) in en rond het Brussels Gewest in de perioden 2007-2010 en 2011-2014 (gebaseerd op de waarnemingen op de website waarnemingen.be)
Bron: www.waarnemingen.be

Ondernomen acties van het Brussels gewest

Er bestaat op dit moment nog geen algemeen actieplan op gewestelijk niveau om de invasieve uitheemse soorten onder controle te houden.  Verschillende acties werden evenwel reeds ondernomen, waaronder meer bepaald:

• het informeren en sensibiliseren van de bevolking omtrent de problemen die bepaalde invasieve soorten veroorzaken en de acties die ze kunnen ondernemen om deze tot een minimum te beperken (infosheets, brochures, website enz.);
• het informeren en sensibiliseren van beroepsbeoefenaars in de tuinbouwsector om het kweken en verkopen van invasieve planten terug te dringen en het gebruik van alternatieve inheemse soorten aan te sporen (via de cofinanciering van het nationale project LIFE+ “AlterIAS”);
• het verspreiden van informatie (technische fiches) en het opleiden van veldpersoneel om bepaalde invasieve planten te beheren;
• het beheren in het veld van bijzonder problematische invasieve soorten zoals de Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina), de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) of de reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum);
• het financieren via openbare aanbestedingen of subsidies van projecten die de potentiële impact van bepaalde exoten in het Brussels Gewest onderzoeken.

Gezien de transgewestelijke aard van het probleem werkt Leefmilieu Brussel tevens samen met werkgroepen, panels van deskundigen en begeleidingscomités voor onderzoeken die op bovengewestelijk en internationaal niveau worden georganiseerd. Er bestaan ook wetgevingsinstrumenten, meer bepaald in het kader van de Ordonnantie van 1 maart 2012 betreffende het natuurbehoud. Deze ordonnantie verbiedt bijvoorbeeld het planten van niet-inheemse plantensoorten in de natuurreservaten en stelt een vergunningsplicht in voor de bewuste introductie van niet-inheemse dier- of plantensoorten in de natuur. Volgens artikel 78 van deze ordonnantie heeft de overheid bovendien de bevoegdheid om, indien nodig, bestrijdingsmaatregelen te nemen tegen bepaalde invasieve soorten. Voorts bevat ook het natuurontwerpplan, dat zich momenteel in het goedkeuringsproces bevindt, een maatregel betreffende de optimalisatie van het beheer van invasieve exoten.