Luchtkwaliteit : O3-concentraties

Context

Ozon is een secundaire polluent. Dat betekent dat ozon niet rechtstreeks in de omgevingslucht ontstaat door menselijke activiteiten, maar wel door fotochemie. Dat fenomeen doet zich uitgesproken voor van midden juni tot midden augustus als gevolg van de irradiatie van primaire polluenten (zoals NO₂) door ultraviolette straling (UV) in aanwezigheid van zuurstof:

Tussen de vorming van ozon (een proces van meerdere uren) en de afbraak ervan (hooguit enkele minuten) ontstaat een dynamisch evenwicht.
Dit evenwicht wordt echter verstoord door de aanwezigheid van ozonprecursoren (NO₂ en Vluchtige Organische Stoffen VOS). Bepaalde reactieproducten zoals VOS reageren immers met stikstofmonoxide (NO) dat tot NO₂ wordt geoxideerd waardoor de dynamische balans omslaat in het voordeel van de productie van ozon.
Hoewel ozon niet meteen een typisch stedelijke polluent is, prijkt hij als koploper op de lijst van luchtkwaliteitsindicatoren; de reden daarvoor is zijn impact op de gezondheid (vermindering van de ademhalingsfunctie) en op het milieu. De toxiciteit van ozon verschilt naargelang de concentratie.

Evolutie van de O₃-concentratie in de lucht

Voortgaande op de meetwaarden opgetekend in 2008 in de meetpost van Ukkel bedroeg de gemiddelde concentratie van het troposferisch ozon 43 µg/m³ op jaarbasis.

Die waarde steeg in de jaren '90, sinds 2000 is er nog een stijging maar die is minder snel.

Evolutie van de jaargemiddelde ozonconcentratie in de meetpost Ukkel (1986-2010)
Bron : Leefmilieu Brussel, Laboratorium voor Milieu-onderzoek (lucht)

De toename tijdens de negentiger jaren valt te verklaren door een algemene daling van de NO-concentraties (ozonafbrekende polluent) waardoor de dynamische balans verschuift in het voordeel van de ozonproductie. Aangezien de meetpost in Ukkel op enige afstand van belangrijke verkeersaders gelegen is (in een residentiële omgeving met weinig verkeer), hebben de ozonvormende processen de overhand op de afbraakprocessen die optreden wanneer er NO voorhanden is (gas dat o.a. wordt uitgestoten door het verkeer).

Ook de meetpunten in Sint-Agatha-Berchem en aan het Europese Parlement vertonen, zij het in mindere mate, hoge jaargemiddelde concentraties van troposferisch ozon. In het centrum en in de buurt van verkeersaders (meetstations van Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-Jans-Molenbeek en Sint-Katelijne) daarentegen dragen de primaire stikstofmonoxide-emissies door het verkeer rechtstreeks bij tot de ozonafbraak, wat de lagere ozonconcentraties verklaart.

Europese normen

Om te voorkomen dat effecten optreden die op lange termijn schadelijk zijn voor de gezondheid van mens en/of milieu in zijn geheel, bevat de Europese richtlijn 2008/50/EG betreffende de kwaliteit van de omgevingslucht onderstaand "streefcijfer" voor ozon; het geldt sinds 2010:

• 120 µg/m³ als hoogste glijdend 8-uurgemiddelde over de tijdsspanne van een dag,
• maximum 25 overschrijdingsdagen per jaar, berekend als gemiddelde over 3 jaar.

Aantal overschrijdingsdagen vastgesteld in de meetpost Ukkel voor de streefwaarde van 120 µg/m³ die geldt voor het achtuurgemiddelde van de ozonconcentratie (1986-2010)
Bron : Leefmilieu Brussel, Laboratorium voor Milieu-onderzoek (lucht)

In het Brussels Gewest worden de Europese normen voor de bescherming van de gezondheid sinds 2004 nageleefd. In 2010 werd het streefcijfer voor de vrijwaring van de gezondheid overschreden op 4 tot 18 dagen, afhankelijk van de beschouwde stations. Dat is minder dan het toegestane gemiddelde van 25 dagen over een tijdsspanne van 3 jaar. De laatste overschrijding van het streefcijfer binnen het Brussels Gewest, meer bepaald in het station van Sint-Agatha-Berchem, dateert uit de periode 2001-2003.

Let wel, in de jaren waarin het tijdens de maanden juli en augustus zonnig en warm was, werden er in het Gewest telkens meer dan 25 dagen overschrijding genoteerd. Dat was bijvoorbeeld het geval in de jaren 2003 en 2006.

Gezien de mechanismen van de ozonvorming en de stabilisering van de jaargemiddelde concentratie kan de toekomstige naleving van de Europese norm moeilijk worden gewaarborgd: op korte termijn zullen in fine de meteorologische omstandigheden bepalen of de ozonnormen die sinds 2010 van toepassing zijn al dan niet worden gehaald.