Een schoolmoestuin

Zo doen de leerlingen heel wat ervaringen op: samen de grond bewerken, op zoek gaan naar insecten en andere dieren die in de moestuin leven, zaaien en oogsten, enz. Een ecologische schoolmoestuin levert bovendien verse en gezonde groenten, zonder pesticiden, die kunnen worden gebruikt in het kader van kookactiviteiten. De kinderen kunnen groenten die ze nog niet kenden, proeven en de smaak van verse en lokale producten leren waarderen.

Een moestuin is ook een mooi pedagogisch project dat een uitstekende invalshoek biedt om het thema duurzame voeding aan te snijden. Ook andere thema’s en vakken kunnen hierin worden verwerkt: wetenschap, gezondheid, wiskunde, begrijpend lezen, technologie, enz.

Bovendien biedt de aanleg en het onderhoud van een tuin ook de gelegenheid om de klas te verlaten en samen een lichamelijke activiteit te beoefenen. Tuinieren is een ontspannende en gezonde bezigheid voor leerkracht én leerlingen.

En tot slot geeft een moestuin ook een leuke, mooie groene toets aan uw school!

Steun voor uw moestuin

In 2016 werd de "Good Food"-strategie in het Brussels Gewest gelanceerd. Een van de uitdagingen die door de strategie wordt gelanceerd, is de Brusselaars uit te nodigen om beter te produceren en goed te eten!

De toekomstige generaties opvoeden is een prioritaire krachtlijn van de strategie. Meer steun om schoolmoestuinen te ontwikkelen is een eerste stap om deze doelstelling te bereiken.

Om de scholen te helpen bij de aanleg en het onderhoud van hun moestuin stelt Leefmilieu Brussel, in partnerschap met de vzw Tournesol-Zonnebloem diverse types van hulp voor.  

Om u te helpen bij uw moestuin kan u deelnemen aan initiatie-opleidingen moestuinieren op school doorheen de seizoenen, thematische of pedagogische opleidingen rond moestuinieren, een moestuinkrediet krijgen en/of u inschrijven voor de nieuwsbrief over “schoolmoestuinen”.

De moestuinopleidingen op school

Het opleidingsprogramma varieert elk jaar. Maak kennis met het programma op moestuinopleidingen.

Moestuinkredieten

Aangezien schoolmoestuinen een prioriteit zijn in de Good Food-strategie van het Brussels Gewest wil Leefmilieu Brussel de scholen helpen bij het onderhouden van hun moestuin. Daarvoor stellen we u voor dat een adviseur “tuinieren op school” bij u langskomt. Zo krijgt u technisch advies en kan de toestand van uw moestuin worden opgemaakt. De adviseur kan u ook helpen als u vragen heeft over het gebruik van de moestuin met de leerlingen. Het gaat daarbij niet om animatieactiviteiten. Tot juni 2019 kan elke school driemaal worden bezocht. Daarvoor volstaat het het onderstaande onlineformulier in te vullen. Na een analyse van uw aanvraag zullen we contact met u opnemen. Aangezien de agenda van de moestuinadviseurs van februari tot juni overvol zit, raden we u aan uw aanvraag snel in te dienen. Anders zullen we u geen plaatsje kunnen garanderen.

Link naar het inschrijvingsformulier

De nieuwsbrief “Schoolmoestuin”

Om de kans op een mooie moestuin te vergroten zonder alle literatuur over dit onderwerp te moeten lezen, hebben Leefmilieu Brussel en de Tournesol-zonnebloem vzw een nieuwsbrief uitgewerkt.  Tips, advies, kalender, recepten,...: u hoeft geen informatie meer te gaan zoeken, ze wordt u op een schoteltje aangeboden.  Maand na maand of enkele keren per maand afhankelijk van het seizoen en de weersomstandigheden zal u een nieuwsbrief ontvangen over de nodige werken in de moestuin:

• de bodem voorbereiden
• welk zaaigoed ?
• de schadelijke dieren voor zijn
• de tomaten toppen
• of de zaadjes oogsten...

Blijf op de hoogte

Het aanbod van Leefmilieu Brussel evolueert. Om op de hoogte te blijven van de nieuwigheden: begeleiding van projecten, opleidingen, animatieactiviteiten, lid worden van BUBBLE.

Indien u vragen hebt, kan u een e-mail sturen naar info@bubble.brussels. Vergeet niet om uw gegevens mee te delen en het onderwerp van uw mail te beschrijven.

De start

Hou rekening met de beschikbare ruimte. Begin klein met een tuintje van een vierkante meter (infofiche nr. 18 (.pdf)) of enkele potten en bakken (minimum 30 cm diep) (infofiche nr. 11 (.pdf)), enz. De moestuin kan makkelijk worden uitgebreid naarmate ook het enthousiasme van de kinderen toeneemt.

De grootte van de moestuin hangt ook af van het aantal kinderen dat erin zal werken (u kunt met alle kinderen tegelijk aan de slag gaan of de klas verdelen in groepjes) en de tijd die u eraan wilt besteden.

Vraag goed na of de moestuin langere tijd op dezelfde plek kan blijven, en leg uw moestuinplannen voor aan de directie om zeker te zijn dat de veiligheidsregels worden nageleefd.

Om extra kosten te vermijden, kunt u uit recuperatiemateriaal een moestuin in bakken maken. Autobanden, geïmpregneerd hout en geschilderde of gebeitste potten zijn minder geschikt omdat ze giftige stoffen bevatten.

Vindt u niet meteen een plekje op het schoolterrein? Misschien is een perceeltje in een collectieve moestuin dichtbij de school een oplossing? Let er wel op dat de moestuin niet veraf ligt, zodat u niet te veel tijd verliest aan verplaatsingen.

Leg de moestuin bij voorkeur aan op een naar het zuiden gerichte en zonnige plek. Verdeel de moestuin in 6 percelen, met een pad in het midden of aan de kant. De percelen en de paden mogen niet meer dan 80 cm breed zijn; zo kunnen de kinderen zich vlot verplaatsen.

Deze verdeling in percelen vergemakkelijkt vervolgens de vruchtwisseling (infofiche nr. 2 (.pdf)).

Kies bij voorkeur een plekje op een afstand van de straat of op een plat dak: de lucht is er zuiverder. Als u een moestuin wilt aanleggen in volle grond maar u hebt twijfels over de bodemkwaliteit, dan laat u het best eerst een analyse uitvoeren.

U kunt de aanleg van een moestuin ook zien als een creatief project: een kruidenspiraal, een verhoogde moestuin, een hoekje voor de allerkleinsten, fruitbomen, eetbare bloemen… laat uw verbeelding spreken. Pols ook bij de leerlingen en de leerkrachten: misschien hebben zij nog goede ideeën!

Zaaigoed kiezen

Het is belangrijk voor de kinderen dat ze het eerste schooljaar al resultaat zien. Begin bijvoorbeeld met makkelijk te telen groenten en kruiden zoals radijs, veldsla, bonen, peterselie, enz. Gewassen zoals aardappelen, courgetten en pompoenen hebben dan weer het voordeel dat ze weinig onderhoud vragen. Als u snel resultaat wilt, kunt u jonge planten uitzetten in de plaats van zaadjes uitzaaien.

Kies de meest geschikte groenten en zaai ze zo uit dat u voor en na de zomervakantie kunt oogsten. Sommige gewassen zijn minder geschikt voor teelt in een schooltuin omdat de oogst net na de vakantie valt, zodat de kinderen het resultaat van hun werk niet zien. Stel een duidelijk teeltplan op voordat u zaden of plantgoed gaat kopen, en hou rekening met de zaaikalender die speciaal voor scholen is opgesteld.

Hou ook rekening met gunstige plantencombinaties: zaai niet zomaar in het wilde weg planten naast elkaar!

Kies bij voorkeur zaden uit de biologische landbouw. Door biologische zaden te kiezen, kiest u ook voor biodiversiteit! Deze zaden kunt u vinden bij Ecoflora, Ecosem, la ferme Nos Pilifs, VELT (via de jaarlijkse groepsaankoop van zaden voor leden). U kunt ook zaaigoed lenen en ruilen in de zadenbibliotheek van Mundo-Bib, Edinburgstraat 26 te 1050 Brussel.

Organisatie en materiaal

Neem geen onnodige risico’s!

• Vermijd giftige planten en planten met doorns, enz. 
• Leg uw leerlingen uit hoe ze het tuingereedschap correct en veilig moeten gebruiken. Zo vermijdt u ongevallen tijdens het werk.
• Zorg voor een EHBO-kist in de buurt van de moestuin.

Zorg voor basisgereedschap om te tuinieren 

Informeer eventueel bij de gemeente, doe een oproep bij ouders, buren, enz. of koop meerdere exemplaren van elk gereedschap zodat de leerlingen tegelijk kunnen werken. In infofiche nr. 5 leest u welk materiaal u zeker nodig zult hebben. 

Het gereedschap moet geschikt zijn voor kinderen, dus niet te groot of te zwaar (vooral voor kleuters). Soms volstaat het de steel wat in te korten.

Organiseer het onderhoud

Stel een week- of maandplanning op waarop u aanduidt welke klas wat, waar en wanneer doet, wie instaat voor de aankoop van materiaal, wie zorgt dat de oogst tijdig wordt binnengehaald of dat voldoende wordt gegoten bij warm weer. Een beurtrol voor de klassen is vaak een goede oplossing. Zorg dat de taken eerlijk verdeeld zijn over de verschillende moestuinteams, zodat iedereen gemotiveerd blijft.

Beheer het water 

Zet een regenwaterton in de moestuin, zodat de school geen leidingwater hoeft te gebruiken tijdens hete zomers. Andere tips leest u in infofiche nr. 20.

Van grond… tot grond 

Een moestuin levert al snel organisch materiaal voor een composthoop (dode bladeren, delen van gezonde planten die niet opgegeten worden, onkruid…). Composteren op school is dus de boodschap. De compost kunt u bovendien gebruiken om de grond van de moestuin te verbeteren. U kunt er ook de fruit- en groenteschillen van de versnaperingen en van de lunch, koffiefilters, koffiedrab, theebuiltjes… in kwijt.

De sleutels voor succes

Om te slagen moet uw moestuinproject gesteund en correct gefinancierd worden.

Zorg ervoor dat het project door meerdere personen wordt gedragen, bijvoorbeeld enkele leerkrachten/ouders/enz. die bereid zijn de handen uit de mouwen te steken. Zorg er ook voor dat de directie vanaf het begin betrokken is en het project steunt. Een moestuinproject dat door één leerkracht wordt gedragen, heeft weinig kans op succes.

Informeer ook bij de gemeente of u in aanmerking komt voor hulp (bij de aanleg, voor materiaal, voor een terrein, enz.) in het kader van een moestuinproject.

Hoe meer mensen erbij betrokken zijn, hoe meer kans de moestuin heeft om te slagen. Tracht de buurt erbij te betrekken (misschien kunnen de buren een handje toesteken in de zomervakantie?), vraag hulp aan grootouders, schakel buurtverenigingen in… Vergeet ook het onderhoudspersoneel, de preventieadviseur… niet.

Stel een realistische financiële planning op. Een moestuin kost geld. Kan de inrichtende macht of het oudercomité het project financieren, of komt het in aanmerking voor subsidies?

Blijf op de hoogte van de projectoproepen van Leefmilieu Brussel voor scholen door lid te worden van Bubble. 

Verhoog ieders betrokkenheid: laat weten hoe de moestuin het doet, betrek de helpers bij de denkoefening en geef iedereen de kans om suggesties te doen.

Wat doen met de oogst?

Uw oogst kan worden gebruikt om de leerlingen te laten proeven tijdens pedagogische activiteiten (degustatieworkshops, kookworkshops met de leerlingen, …). Indien de oogst dit toelaat, kan u soep, pesto, taart of fruitsalade maken. U kan ook aromatische kruiden aanbieden aan de ouders, confituur maken of de oogst bewaren. U leest meer over het bewaren van fruit en groenten in de infofiche nr. 8 (.pdf).

De teelt, de consumptie en de verwerking van voedsel op school kunnen in bepaalde gevallen onderworpen zijn aan de regels van het FAVV. U vindt informatie op de website van het FAVV speciaal voor scholen.

Activiteiten in de moestuin

Koppel een kookactiviteit aan de moestuinactiviteit. Dit is een opsteker voor de kinderen, en een soepje is snel gemaakt!

Organiseer lessen Frans of wiskunde in/of vanuit de moestuin. Wat dacht je van oppervlakteberekening, Franse woordjes of een les over de geschiedenis van de aardappel?

Zorg ervoor dat alle leerlingen kunnen deelnemen aan de activiteiten in de moestuin. Verdeel de klas eventueel in kleinere groepjes en geef ze verschillende taken (wieden, compost keren, gieten, zaaien, oogsten, enz.). Laat de groepjes doorschuiven. Zo blijven de leerlingen gemotiveerd en lopen ze elkaar niet voor de voeten.

Voorzie regelmatig aangename activiteiten in de schoolmoestuin: nodig de buren uit in de moestuin, organiseer af en toe een picknick, enz.

En in de vakantie?

Er zijn enkele voorzorgsmaatregelen die u gemakkelijk kunt treffen om uw moestuin de zomervakantie door te helpen:

• Voorzie een beurtrol voor het wieden;
• Dun de planten eventueel uit, zodat ze meer plaats hebben om te groeien;
• Strooi een laag schors uit op de grond zodat deze langer vochtig blijft wanneer het droog is;
• Plant gewassen die u niet moet oogsten in juli en augustus, of voer een beurtrol in (onder leerkrachten, buren, directie, schoonmakers, leerlingen die in de buurt van de school wonen, enz.).
• Misschien zijn er buren of verenigingen in de buurt van de school die bereid zijn voor de moestuin te zorgen in de zomermaanden. Als u de nodige voorzieningen treft, heeft iedereen er voordeel bij!

Nuttige links

• Thematische infofiches van Leefmilieu Brussel: Waar moet de moestuin komen? Wat is wisselteelt? Hoe moeten we de grond voeden? Hoe kunnen we ongedierte aanpakken? … Het antwoord op al deze vragen leest u in deze thematische infofiches
• www.rlva.be/nfccfn.html: Wilt u de moestuin aangrijpen om te werken rond intergenerationale solidariteit met een rusthuis of ouderen uit de buurt? Op deze website vindt u heel wat tips over natuurbeleving met ouderen en kinderen.
• www.plattelandsklassen.be: hier vindt u verschillend educatief materiaal rond landbouw, maar ook onder andere een didactisch dossier rond schooltuintjes specifiek voor kleuters “Vlekje in de Kleutertuin”.
• www.schoolmoestuin.be: hier vindt u lesideeën, een moestuinhandleiding, een zaaikalender, teeltfiches… Bovendien kunt u er ervaringen uitwisselen met andere schoolmoestuinliefhebbers.
• www.onzeschooltuin.nl: hier vindt u informatie over de aanleg, onderhoud, inrichting… van een schoolmoestuin.
• www.onzekleutertuin.nl: hier vindt u informatie over hoe, waar, waarom… u een kleutertuin kunt aanleggen op school.
• www.mijntuin.org: hier vindt u plantenfiches en een persoonlijke tuinkalender.
• www.landelijkegilden.be/schooltuin: een website boordevol informatie voor een schoolmoestuin met knutsel-, les-, teelt-, speeltips en een voorbeeldmoestuin met zaaikalender.
•  www.velt.be/winkel/pag420+aanpassen+31: samen met WWF maakte Velt vzw een werkboek voor het basisonderwijs rond de vergroening van de schoolomgeving, met ook eerste hulp bij schoolmoestuinen en lesideeën.